Η βαρβαρότητα των πολιτισμένων

Πριν οτιδήποτε άλλο, επιτρέψτε μου να εκφραστώ πέραν των ορίων της λεγόμενης αστικής ευγένειας καθώς, τα όσα ακούω, διαβάζω, βλέπω κι αντιλαμβάνομαι τις τελευταίες ημέρες, με βγάζουν από τα ρούχα μου και με τις τιμές στο πετρέλαιο, το γκάζι και το ρεύμα να τραβούν την ανηφόρα, φοβάμαι θα πουντιάσω κι αυτό δεν το θέλω διότι μπορεί να νοσήσω κι από κορωνοϊό και τότε, βράσ’τα Χαράλαμπε!

Δεν σας κρύβω, διασκεδάζω αφάνταστα με την φωνή, την προφορά και με τα όσα δραματικά διακηρύττει μέρα παρά μέρα το ραμολί της άλλης όχθης του Aτλαντικού. Την ίδια στιγμή, παρακολουθώ με μεγάλη προσοχή την κομψευόμενη ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εκείνες ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών - μεταξύ αυτών και της δικής μας - να εκδηλώνουν ανερυθρίαστα την φασίζουσα νοοτροπία με την οποία διαχειρίζονται την καθημερινότητα και αποφασίζουν για την ζωή μας, ειδικά τώρα που βρήκαν φταίχτη να του φορτώσουν την ευθύνη.

Για να είμαστε ξεκάθαροι: Στην κάθε πολεμική σύρραξη δεν υπάρχουν καλοί από τη μία και κακοί από την άλλη. Υπάρχουν μόνον κακοί. 

 

Επομένως, ό,τι λέγεται και ό,τι ακούγεται περί ελευθερίας, δημοκρατίας, δικαίου, ηθικής κ.ο.κ. δεν είναι τίποτε άλλο από μία ανέξοδη προσπάθεια νομιμοποίησης σχεδιασμών, αποφάσεων και δράσεων που αφενός θίγουν το κοινό - αν κι αμφιλεγόμενο - ευρωπαϊκό αξιακό σύστημα - όπως το αντιλαμβάνεται ο μέσος Ευρωπαίος κι αφετέρου, απομυθοποιούν πλήρως κάθε έννοια περί οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής σταθερότητας, ευημερίας κι ασφάλειας, οδηγώντας μας αναπόφευκτα σε εκτροπή.

Άραγε ποιά η ηθική νομιμοποίηση της νεκρανάστασης της Βέρμαχτ που έπνιξε στο αίμα ολόκληρη την Ευρώπη και ποιά η πολιτική νομιμοποίηση της δημοκρατικής κι ελεύθερης Γερμανίας να κουνάει το δάκτυλο απέναντι στον οποιονδήποτε, όταν αρνείται να πληρώσει έστω, έστω!, τις οφειλόμενες αποζημιώσεις για τα εγκλήματα που διέπραξε ως χώρα και ως λαός;

Άραγε για ποιά δημοκρατία ομιλούν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες όταν φιμώνουν κάθε φωνή και ποινικοποιούν κάθε άποψη που τολμά να αμφισβητεί τις Βρυξέλλες, το Βερολίνο ή το Παρίσι; 

Για ποιά δικαιοσύνη ομιλούν; Την δικαιοσύνη που έζησαν στο πετσί τους οι Σέρβοι και οι Κύπριοι ή οι Έλληνες της Μικράς Ασίας παλαιότερα; Ή μήπως για την δικαιοσύνη των γαλλογερμανών στην Ναμίμπια και την Ινδοκίνα ή το Βελγικό Κονγκό;

Για ποιόν πολιτισμό μας ομιλούν; Για εκείνον που εκλάπη στην καλύτερη ή κατεστράφη στην χειρότερη περίπτωση; Για το κάψιμο βιβλίων; Για την ενοχοποίηση της τέχνης και των δημιουργών της; Για την εμπορευματοποίηση της παιδείας και την αναθεώρηση της ιστορίας κατά περίπτωση έτσι, ώστε να είναι πιο συμβατή με τα συμφέροντα χορηγών, εμπόρων κι επιχειρήσεων στα πρότυπα της άλλοτε κραταιάς Βρετανικής Αυτοκρατορίας;

Για ποιά ελευθερία μας ομιλούν; Για εκείνη που δόθηκε ενέχυρο σε τράπεζες και funds - σε τοκογλύφους δηλαδή, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους,  υποχρεώνοντας ένα μεγάλο κομμάτι του ευρωπαϊκού πληθυσμού να βιώνει την ακραία φτώχεια;  

 

Δημοκρατία α λα καρτ, δικαιοσύνη α λα καρτ, πολιτισμός α λα καρτ κι ελευθερία με αστερίσκους και υποσημειώσεις. Αν πρέπει να μιλήσουμε, να μιλήσουμε για όλα. Όχι μόνον για έναν πόλεμο ή μία πολεμική σύρραξη ή στρατιωτική εισβολή. Δεν υποφέρει μόνον ο ουκρανικός λαός. Όλοι οι ευρωπαϊκοί λαοί υποφέρουν και όλοι οι λαοί που έρχονται σε επαφή με την Ευρώπη… με την «Δύση»… με τον «πολιτισμένο κόσμο».

Όχι αγαπητοί μου φίλοι. Δεν ξεφεύγουμε καθόλου από το θέμα που κυριαρχεί στα τηλεπαράθυρα και τα πρωτοσέλιδα της επικαιρότητας. Άλλωστε, οι ευρωπαϊκές ηγεσίες ομιλούν για «δημοκρατία», «δικαιοσύνη», «πολιτισμό» κ.λπ. Δεν αρκέστηκαν στο γεγονός της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Θέλησαν να της προσδώσουν χαρακτηριστικά γενικευμένης απειλής για ό,τι έχουμε χτίσει και δημιουργήσει. Για τον τρόπο ζωής μας και ό,τι τον ορίζει.  

Ωστόσο, αυτή ακριβώς η Ευρώπη είναι ο κακός της υπόθεσης. Εξαιτίας της υπάρχουν καθίκια τριγύρω μας όπως ο Πούτιν, ο Λουκασένκο, ο Ερντογάν και τόσοι άλλοι. Κι όταν κοιτάζετε από την μία ή την άλλη πλευρά, μην ξεχνάτε ποτέ τις αγκαλιές και τα φιλιά και τις θερμές χειραψίες και την «κατανόηση» που δείχνουν αναμεταξύ τους όταν τα βρίσκουν στις λεπτομέρειες...

Ο αντίλογος υποστηρίζει ότι το «ανήκειν εις την Δύσιν» μας έδωσε και πολλά καλά. Πράγματι. Τόσα ώστε να απαξιωθεί κάθε δεύτερη σκέψη και να αποκλειστεί κάθε πιθανή αντίρρηση ή αντίδραση. Νομίζετε ότι ο κόσμος μας αρχίζει με τις Η.Π.Α. και τελειώνει στην Ευρώπη; Πιστεύετε ότι εμείς οι «δυτικοί» είμαστε ο μόνος πιστοποιημένος φορέας της αλήθειας; 

 

Εφεύραμε έννοιες όπως οι «παράπλευρες απώλειες», τα «μεμονωμένα περιστατικά» και το «αναγκαίο κακό» έτσι, ώστε διαιρώντας με τον κατάλληλο διαιρέτη την αδικία, τον πόνο, την ένδεια να μειώνεται (αλλοιώνεται) ανάλογα και το μέγεθος της αντίδρασης που εκ των πραγμάτων προκαλούν οι σχεδιασμοί, οι πολιτικές και οι συμπεριφορές που μας γυρνούν πίσω ολοταχώς στον 19^ο αιώνα και πιο παλιά αν γίνεται! Ο εχθρός είναι ένας και δεν έχει εθνικότητα.

… Εκείνος που νομίζαμε ότι είχαμε νικήσει με αίμα, ιδρώτα και αγώνα; Δεν τον είχαμε νικήσει τελικά. Και τώρα, εμφανίζεται μπροστά μας και πάλι για να εκδικηθεί όλους εμάς που είχαμε το θράσος να ποθήσουμε ελευθερία, δικαιοσύνη, ειρήνη, ευημερία, ασφάλεια, ίσες ευκαιρίες για όλους… ένα καλύτερο αύριο για τα παιδιά μας.

Στις πεδιάδες της Ουκρανίας δεν αντιμάχονται Ουκρανοί και Ρώσοι. Στους δρόμους των πόλεων και των χωριών της δεν μονομαχεί το φως με το σκοτάδι, ούτε η Ανατολή με τη Δύση. Οπωσδήποτε, δεν έχουμε έναν ιδεολογικό πόλεμο ανάμεσα σε αγγλοσάξονες κι ευρασιάτες. Η Ουκρανία είναι το πεδίο στο οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι εμείς με εμάς! Και σε αυτό το πεδίο θα βγει όλη μας η βρώμα. Ξανά. Όπως βγήκε στις λάσπες του Βατερλώ, στο Μανιάκι, την Ισαντλουάνα ή στα ερείπια του Στάλινγκραντ, την ζούγκλα του Βιετνάμ, στην έρημο του Ιράκ και στα άνυδρα υψίπεδα του Αφγανιστάν.

Παντού ο ίδιος εχθρός. Εμείς! Τί να μας πει η Ούρσουλα κι ο Σαρλ Μισέλ; Τί να μας πει ο Κυριάκος κι ο Μανώλης; Τί έχει να μας πει ο γέρο-Τζο με το πάντζο του; Όλοι τους είναι υπεύθυνοι. Όλοι τους είναι ένοχοι.

 

"Ό, τι είναι νόμιμο είναι ηθικό...", από το ημερολόγιο ενός ηλίθιου

 

Χαρακτικό που παρουσιάζει το λεγόμενο άχρηστο κοινοβούλιο. Το "άχρηστο κοινοβούλιο" ήταν το πρώτο κοινοβούλιο της Αγγλίας επί βασιλείας του Καρόλου Α ', και λειτούργησε από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο του 1625. Χαρακτηρίσθηκε ως άχρηστο καθώς δεν είχε καμία πρακτική κι ουσιαστική χρησιμότητα.

Το καθόλου ατυχές περιστατικό στα Lidl που δικαίως προκάλεσε την οργή και την αγανάκτησή μας, με τη συμπεριφορά του υπεύθυνου του καταστήματος στο Ίλιον και τους λόγους που προέβαλε για να δικαιολογηθεί, μου έφερε στο μυαλό την πασίγνωστη πλέον φράση του άλλοτε μεγαλοστελέχους της Νέας Δημοκρατίας, σπλάχνου του μητσοτακέϊκου και υπουργού της κυβέρνησης Καραμανλή, Γιώργου Βουλγαράκη, περί νομιμότητας και ηθικής, να επιβεβαιώνει κατ’ επανάληψη εκείνο που όλοι γνωρίζουμε: Ό,τι είναι νόμιμο δεν είναι και ηθικό.

Τι σήμαινε όμως εκείνη η ομολογία του πρώην Υπουργού και πρώην Βουλευτή (νομοθέτη) που εν πολλοίς εξακολουθεί ως φιλοσοφία να ορίζει τον λεγόμενο πολιτικό μας πολιτισμό; Σήμαινε και σημαίνει ότι είναι δεδομένη εν τοις πράγμασι η ανικανότητα του Έλληνα νομοθέτη να ρυθμίζει του κανόνες της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής μας ζωής… τους κανόνες του παιχνιδιού. Και δεν είναι προνόμιο των Ελλήνων αυτή η ανικανότητα. Την συναντάμε παντού. Αλλού με περισσότερη κι άλλου με λιγότερη ένταση.

Πολλές φορές με έχει προβληματίσει η λογική με την οποία σχεδιάζονται, προτείνονται και ψηφίζονται - για να εφαρμοστούν - τελικά πολλοί Νόμοι. Κι άλλες τόσες φορές, με έχει απασχολήσει το ηθικό και το ποιοτικό τους πρόσημο… ξέρετε, κάποια πράγματα είναι οφθαλμοφανή. Βγάζουν μάτι κατά το κοινώς λεγόμενο.

Από την άλλη, δεν μπορώ να δεχτώ ότι αυτή η ανικανότητα είναι οργανική. Είναι σίγουρα επίκτητη και προκαλείται από σκοπιμότητες - το δίχως άλλο, κυρίως όμως, από την ίδια τη νοοτροπία μας. Τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα, τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας και το πώς βλέπουμε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας μέσα στο περιβάλλον μας. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο παρατηρούνται και διαφορές από χώρα σε χώρα. Κι είναι αλήθεια, πολλές χώρες γύρω μας και κοντά μας προκρίνουν την ευημερία και την εξυπηρέτηση των πολιτών τους, από την εξυπηρέτηση τους κράτους και του (όποιου) συστήματος εξουσίας και διαχείρισης. Έχουν άλλη στόχευση δηλαδή.

Ας επιστρέψουμε όμως στην ηθική και στο δίκαιο. Αν κι όλοι μας ακούμε και μιλάμε διαρκώς γι’ αυτές τις δύο έννοιες και μολονότι τις μεταχειριζόμαστε κάπως αόριστα κι αυθαίρετα πατώντας πότε στην ατομική-προσωπική και πότε στην συλλογική τους διάσταση, γνωρίζουμε ή έστω καταλαβαίνουμε ότι παράγουν πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα.    

Έτσι, μπορεί ο υπεύθυνος του καταστήματος να είχε την κανονιστική υποχρέωση να ακολουθήσει μία συγκεκριμένη διαδικασία, για να μην χάσει ενδεχομένως την δουλειά του από την άλλη, η αντίδραση του κόσμου υποδεικνυόμενη από την ηθική του συνόλου που θέλει τα πιο αδύναμα μέλη του να προστατεύονται για λόγους τάξης κι αρμονίας, μας έδωσε ένα πολύ συγκεκριμένο αποτέλεσμα: την ακύρωση της σχετικής νομοθετικής ρύθμισης στην πράξη!

Ακόμη κι ο πιο ενδεής συμπολίτης μας έχει την ίδια αξία με εμάς. Έχει δικαίωμα στην ζωή και στην αξιοπρέπεια, έστω και αν δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος των ίδιων υποχρεώσεων.

Ακόμη κι ο πιο ενδεής συνάνθρωπός μας έχει ανάγκη της συμπαράστασης, της συνδρομής και της αλληλεγγύης μας, έστω κι αν ευθύνεται ο ίδιος για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει.

Το ερώτημα ωστόσο δεν είναι γιατί ένας υπάλληλος ακολούθησε τις προβλεπόμενες διαδικασίες, ούτε γιατί ένας από εμάς αναγκάστηκε να κλέψει για να φάει. Το μείζον ερώτημα είναι γιατί πεινάει! Και σε αυτό το ερώτημα οφείλει να απαντήσει ο Έλληνας νομοθέτης. Κι όχι μόνον οφείλει να απαντήσει αλλά έχει και την υποχρέωση να βρει λύση στο πρόβλημα.

Δεν μπορεί να την βρει. Δεν μπορεί να την βρει διότι η πολιτική είναι αποδεσμευμένη από την ηθική. Κι αυτή η αποδέσμευση, είναι αυταπόδεικτη! Καθώς, «ενός κακού μύρια έπονται» όπως λέει κι ο σοφός λαός μας, απόρροια αυτής της αποδέσμευσης είναι και η υπέρβαση κάθε ηθικού φραγμού από την επιχειρηματική και οικονομική ελίτ (και) στη χώρα μας. Μετενέργεια αυτής της υπέρβασης συνιστούν οι λογικές και οι πρακτικές στελεχών επιχειρήσεων, τεχνοκρατών και γραφειοκρατών καριέρας οι οποίοι, αν και διαθέτουν αξιόλογο βιογραφικό ή ικανότητες, υπολείπονται ήθους συμβατού του αξιακού μας φορτίου. Ακόμη κι αν είχαν ή έχουν αγαθές προθέσεις, ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για την κατάσταση όπως αυτή έχει διαμορφωθεί.  

Το βλέπουμε και το αναγνωρίζουμε παντού. Από τις απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, τους μισθούς-χαρτζιλίκι, τα παράλογα πρόστιμα, τους φόρους επί των φόρων, τις business των ασφαλιστικών ταμείων (ανάθεμα κι αν προσφέρουν κάτι), την υγεία, την ασφάλεια, την παιδεία, μέχρι τους κάθε λογής περιορισμούς και τις παρεμβάσεις στην καθημερινότητά μας ενώ ζούμε δήθεν σε μια «σύγχρονη κι ελεύθερη δημοκρατία με θεσμούς που λειτουργούν». (Κ. Μητσοτάκης, MSC).  Σε αντιδιαστολή και παραφράζοντας ελάχιστα τον Ουελμπέκ (με συγχωρείτε που απαξιώ Τατσόπουλους και Χωμενίδες)… «δημιουργήσαμε ένα σύστημα με το οποίο είναι απλά αδύνατο ένας φυσιολογικός άνθρωπος να ζει και το χειρότερο είναι πως επιμένουμε ότι είναι η μόνη οδός.»

Τίποτε δεν γίνεται αυτόματα και μαγικά και τίποτε δεν είναι αυτορυθμιζόμενο όπως υποστηρίζουν οι βολεμένοι θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού, ενώ πασχίζουν να μας πείσουν για την πολιτική τους ορθότητα που μας θέλει όλους όχι ίσους αλλά αόριστους, απρόσωπους, απαθείς κι αναλώσιμους.

Μεταχειρισμένη κρεατομηχανή

Δεδομένης της κατάστασης που επικρατεί στη χώρα μας, είναι πολύ σημαντικό - με κάθε ευκαιρία - να συζητούμε για την ηθική της καθημερινότητάς μας και η αλήθεια είναι, πως ολοένα και περισσότεροι ασχολούνται διαρκώς με το συγκεκριμένο ζήτημα, κάτι που και επικροτώ και με κάνει να αισθάνομαι πιο "ασφαλής"... Πιο ασφαλής, διότι μπορεί η ηθική να είναι υποκειμενική... αλλιώς την αντιλαμβάνομαι εγώ, αλλιώς κάποιος άλλος, αυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν μπορούμε να βρούμε άκρη μέσα στο λαβύρινθο που εμείς οι ίδιοι εγκλωβίσαμε τον εαυτό μας.

Και η πρόκληση γίνεται πιο ελκυστική όταν βιώνουμε στις ημέρες μιας ασύδοτης, καιροσκοπικής "δημοκρατίας" όπως η δική μας, που μπορεί ο καθένας - εκτός απ' το να πράττει - να λέει ό,τι θέλει, όπως το θέλει και να το εννοεί!

Κι αν αυτή η "ελευθερία" αποτελεί κατάκτηση δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να κάνουμε χρήση της οποιαδήποτε ιδιότητάς μας ούτως, ώστε μέσω ψυχαναγκασμού να επιβάλλουμε τις απόψεις μας, κυρίως, σε ανθρώπους αδύναμους (όποια αδυναμία κι αν είναι αυτή) και ευάλωτους!

Να το δούμε λίγο πιο σχηματικά. Δεν είναι τυχαίο ότι τα σχολεία μας κατάντησαν μπουρδέλα (ο ψυχαναγκασμός της στείρας και ενδεχομένως προσχηματικής δημόσιας εκπαίδευσης). Δεν είναι αδικαιολόγητος ο ευτελισμός της πολιτικής μας ζωής και ο χλευασμός των λειτουργών της (κοινωνικός ψυχαναγκασμός). Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι η εκκλησία ακροβατεί μεταξύ φωτός και σκοταδισμού (πνευματικός ψυχαναγκασμός).

Θα μπορούσα να μιλήσω για πλήθος μορφών και μηχανισμών παραγωγής εξουσίας - τέχνη / επιστήμες κ.πλ - όμως, οι τρεις προαναφερθείσες, ως καθημερινές, είναι υπεύθυνες για το "χτίσιμο" της κοινωνικής συνείδησης – άρα και ηθικής, αφού απευθύνονται στα πλήθη... στη μάζα και όχι σε άτομα... όμως, ακόμη περισσότερο? Όσο υπεύθυνες είναι για τον ηθικό μας προσανατολισμό, άλλο τόσο είναι υπεύθυνες και για τον ηθικό μας ξεπεσμό.

Δέχομαι πως η ηθική - παρά την υποκειμενικότητά της - είναι μια κοινά αποδεκτή συνθήκη που διαφέρει από τόπο σε τόπο, από λαό σε λαό, από πολιτισμό σε πολιτισμό και ούτω καθεξής...

Κάθε μορφή εξουσίας (παραγωγής - επιβολής - διαχείρισης) διδάσκει, δίνει το παράδειγμα, γαλουχεί και πολλές φορές - πάντα - προτρέπει τα πλήθη και τις μάζες (άβουλες συνήθως) σε πρακτικές που είτε ταιριάζουν είτε όχι στο πνεύμα το οποίο θεωρητικά υπηρετούν. Κι εκεί είναι που εντοπίζεται το πρόβλημα: στην χρήση αυτής της εξουσίας.

Κλασσικό πλέον και γραφικό συνάμα παράδειγμα αποτελεί ο Καλαβρύτων Αμβρόσιος, ο οποίος δικαιολογείται λόγω... Παρ' όλα αυτά κάνει ζημιά όχι μόνο στο "ποίμνιό" του αλλά σε ολόκληρη την ελληνική κοινωνία, αφού καταφέρνει και ανενόχλητος περνά απόψεις επικίνδυνες και μάλιστα ανήθικες! Κάνει ζημιά διότι κάνει χρήση της εκκλησιαστικής του δύναμης κι εξουσίας, ενώ ως κοινός θνητός ανάμεσά μας, μάλλον θα περνούσε απαρατήρητος. Και δεν είναι ο μόνος.

Κι αν οι επί των πνευματικών ζητημάτων καθοδηγητές μπορούν κάλλιστα να μην λαμβάνονται υπόψη, αφού ο καθένας μας κρίνει και πράττει ανάλογα, στα καθημερινά ποιός είναι υπόλογος? - Να μην έχετε καμία αμφιβολία. Εμείς οι ίδιοι! Διότι καθημερινότητα παραλαμβάνουμε και καθημερινότητα κληροδοτούμε!

... Και μέσα στη καθημερινότητα αυτή, ο κάθε άνθρωπος ως προσωπικότητα, ως πραγματική οντότητα, ξέχωρα και ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, αναζητεί την δική του ουτοπία.

Στερείται όμως - συνήθως - αντίληψης πως κάθε μικρή, ασήμαντη, προσωπική ουτοπία, συγκλίνει - πρέπει να συγκλίνει - με την αντίστοιχη του άλλου και μετατρέπεται σε ένα κοινό "όλον", το οποίο ανήκει εξίσου στον καθένα! Αυτή η στέρηση αντίληψης - όταν παρατηρείται - δημιουργεί κενά τόσο συναισθηματικά όσο και πνευματικά.

Είναι πολύ βολικό να μην πιστεύουμε τίποτε ή να πιστεύουμε ευκαιριακά! Είναι πολύ βολικό να δικαιολογούμε τα πάντα... έτσι, ούτε η συνείδησή μας ενοχοποιείται ούτε και οι πράξεις μας οι οποίες απορρέουν από αυτήν.

Ο κιμάς, κιμάς παραμένει και δεν θυμίζει σε τίποτε τη σάρκα που μόλις αλέθηκε.   

Οι άγγελοι του Swedenborg

Γνωρίζω, οι περισσότεροι που θ’ αναζητήσουν πληροφορίες για τους “Αγγέλους του Swedenborg” ή για τον ίδιο τον Swedenborg στο google ή σε οποιαδήποτε άλλη μηχανή αναζήτησης θ’ απογοητευτούν, οδηγούμενοι εδώ, αφού ο σκοπός αυτής της ανάρτησης δεν είναι ούτε λογοτεχνικός ούτε φιλοσοφικός. Ο σκοπός αυτής της ανάρτησης είναι πολιτικός και κοινωνικός.

Το μεταναστευτικό αποτελεί “φλέγων θέμα” για την κοινωνία μας? Μπορεί και ν’ αποτελέσει... μάλλον θ΄αποτελέσει δεδομένης και της ηθικής-οικονομικής-θεσμικής ένδειας στην οποία έχουμε περιπέσει.  Και παρόλο που καμιά ουσιαστική συζήτηση δεν έχει ξεκινήσει ακόμη, στο πλαίσιο των αλλαγών που σκοπεύει να προωθήσει η Κυβέρνηση σε ό,τι αφορά τους μετανάστες και την νομική-κοινωνική τους υπόσταση, στα όρια της ελληνικής επικράτειας, παρατηρούνται ήδη έντονες διαφωνίες, ενστάσεις, προβληματισμοί… τόσο με θετικό, όσο και με αρνητικό πρόσημο!

Στο πρώϊμο αυτό στάδιο, δεν θα ήθελα να δημοσιοποιήσω την άποψή μου, κυρίως δε, πάνω σε υποθετικά σενάρια και σχέδια ή προτάσεις που δεν έχουν λάβει ακόμη οριστική μορφή… Νομίζω, με τον μισό ελληνισμό διασκορπισμένο στα 4 σημεία του ορίζοντα και με την γνώση και την εμπειρία που διαθέτουμε από τις πολιτικές “ζυμώσεις” που παρατηρήθηκαν - λόγω ακριβώς της μεταβολής της πληθυσμιακής σύστασης και της κοινωνικής “ανασύνθεσης” - σε άλλα εθνικά κράτη κατά το παρελθόν, θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στο τι θέλουμε να κάνουμε και γιατί.

Ας δούμε πόσο αληθινά και παραστατικά περιγράφει τον “Παράδεισο” και τους “κατοίκους” του, ο - άθεος και αναρχικός, κατά τον αυτοχαρακτηρισμό του - Χ. Λ. Μπόρχες στο “βιβλίο των φανταστικών όντων”. Νομίζω θα το βρείτε αρκετά διαφωτιστικό! Ούτως ή άλλως, “εκεί” όλοι “μετανάστες” θα είμαστε.

 

 

Αμβρόσιε! Αμβρόσιε! Θέλω να πιστεύω πως, εκτός απ’ το να γράφεις, διαβάζεις που και που…

 

 

 

Το απόσπασμα που δημοσιεύεται είναι από τις εκδόσεις LIBRO, Αθήνα 1983. Μετάφραση: Γιώργος Βέης. Τίτλος πρωτοτύπου: El libro de los seres imaginarios 

Τέκτονες Αναρχικοί

Σύμφωνα με τον ερευνητή ιστορικό Ανδρέα Χρ. Ριζόπουλο (Πρώτη ανακοίνωση Εταιρίας Φιλικών 1988. Πρώτη δημοσίευση Τεκτονικό Δελτίο Πυθαγόρας Τόμος Ζ΄, τ. 29, σσ. 336-347, 1989), αρκετοί αναρχικοί υπήρξαν και τέκτονες (ή ελευθεροτέκτονες):

Μερικές εισαγωγικές διευκρινίσεις είναι ίσως απαραίτητες πριν ξεκινήσει το κυρίως κείμενο. Καταρχάς ο τίτλος δεν είναι ούτε περιοριστικός, ούτε καθοριστικός συγκεκριμένης ιστορικής πορείας. Είναι απλώς περιγραφικός. Το κείμενο δεν αποσκοπεί ούτε στην πλήρη κάλυψη αλλά ούτε και σε αξιολογική εκτίμηση. Απλώς παρουσιάζει ιστορικά στοιχεία.

Σε ορισμένους από τους τέκτονες που θα αναφερθούν η τεκτονική ιδιότητα συνυπήρχε με την πολιτική τους δράση. Σε άλλους προϋπήρχε και σε κάποια φάση της πολιτικής τους δραστηριότητας εγκατέλειψαν τον τεκτονισμό. Τέλος άλλοι έγιναν τέκτονες μετά τη διακοπή της πολιτικής τους δραστηριότητας.

Μία ακόμα διευκρίνιση – και ίσως η πιο καίρια – είναι απαραίτητη. Είμαι βέβαιος ότι ορισμένοι μπορεί να προβάλουν ένσταση για το περιεχόμενο υποστηρίζοντας ότι απαγορεύονται οι πολιτικές συζητήσεις στο πλαίσιο του τεκτονισμού. Ας σταθώ λοιπόν για λίγο στην πιθανή και ευλογοφανή αυτή ένσταση.

Τέκτονες και Πολιτική
Κατά τον Αριστοτέλη ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν. Εξού ο μη λαμβάνων ενεργητικό μέρος στις υποθέσεις του συνόλου καλείται ‘ιδιώτης’, έχων χαλαρή τη συνείδηση του ‘πολίτη’ και κατ’ επέκταση έχει ελαττωμένη διανοητική ικανότητα. Το δικαίωμα του ανθρώπου να ενδιαφέρεται για τα κοινά το έχει αναγνωρίσει ο Τεκτονισμός. Ο τέκτονας έχει δικαίωμα να έχει ως πολίτης τις προσωπικές του πολιτικές και κοινωνικές ιδέες και να αγωνίζεται για την επικράτησή τους. Δεν δικαιούται, όμως, να ενεργεί ως τέκτονας, ή να τις προπαγανδίζει εντός της Στοάς.

Μάλιστα σύμφωνα με τους Αρχαίους Κανόνες, όπως συγκεντρώθηκαν και δημοσιεύθηκαν από τον αδελφό Άντερσον το 1723 και το 1738, ο τέκτονας παραμένει ατιμώρητος τεκτονικά ακόμα και στην περίπτωση…εξέγερσης. Αναφέρεται σχετικά στον ΙΙ Κανόνα ‘Περί Ανωτέρας και Υφισταμένης Πολιτικής Εξουσίας’: Αν ένας αδελφός στασιάσει εναντίον του κράτους δεν θα πρέπει να υποστηριχτεί σ'αυτή του την πράξη. Αν δεν κατηγορείται για άλλο έγκλημα – παρόλο ότι η πιστή Αδελφότητα οφείλει να αποδοκιμάσει την ανταρσία του για να μη δώσει στην υπάρχουσα Κυβέρνηση αφορμή δυσαρέσκειας και για να αποφύγει τη δυσπιστία – κανείς δεν μπορεί να τον εκδιώξει από τη Στοά και οι σχέσεις του με τη Στοά παραμένουν αδιάρρηκτες. Ενώ, όμως, ο τέκτονας μπορεί να φτάσει ως άτομο μέχρι την επανάσταση, δεν δικαιούται ως μέλος της Στοάς να φθάσει ούτε καν σε απλή συζήτηση των πολιτικών και θρησκευτικών ιδεών του.

Η σκοπιμότητα της απαγόρευσης εξηγείται σε μια αναφορά που υπέβαλε η Μεγάλη Στοά της Αγγλίας το 1793 στο τότε Βασιλέα Γεώργιο. Έλεγε: Καθώς η ημετέρα Αδελφότης απαρτίζεται από άνδρες ποικίλων εθνών οι οποίοι πρεσβεύουν διαφορετικούς κανόνες πίστης και είναι προσηλωμένοι σε αντιτιθέμενα συστήματα διακυβέρνησης, τέτοιες συζητήσεις παροξύνουν το πνεύμα του ανθρώπου κατά του αδελφού του και θα επιδρούσαν προσβλητικά και ανθενωτικά’.

Στην Ελλάδα κατά τη διατύπωση των απαγορευτικών διατάξεων σχετικά με την πολιτική στην εξελικτική μορφή του Τεκτονισμού υπάρχουν παραλλαγές και αντίθετες ερμηνείες. Στον ισχύοντα Καταστατικό Χάρτη στο Άρθρο 1 και στην Πέμπτη Θεμελιώδη Αρχή, ‘αυστηρώς αποκλείεται πάσα συζήτησις επί πολιτικών και θρησκευτικών ζητημάτων και (ο τέκτων) δεν μετέχει των επ’ αυτών αγώνων’. Στο Σύνταγμα του 1898 το άρθρο 8 ανέφερε απλώς ότι οι τέκτονες ‘αποφεύγουσι πάσαν αφορμήν διαιρέσεως απέχοντες των ερεθιστικών συζητήσεων’. Στο Γενικό Κανονισμό του 1909 (άρθρο 174) απαγορευόταν κάθε πολιτική συζήτηση που αφορούσε στα προσωπικά κόμματα.

Το θέμα αναφέρθηκε επανειλημμένα στα τεκτονικά περιοδικά και χαρακτηριστικά το 1924 στο περιοδικό Πυθαγόρας δημοσιεύτηκαν άρθρα των Σπ. Νάγου και Α. Αλεξανδρόπουλου τα οποία διευκρίνιζαν ότι ο τέκτονας έχει καθήκον να μελετά και να ερευνά κοινωνικά και πολιτειολογικά ζητήματα. Αντίστοιχα άρθρα δημοσιεύτηκαν και το 1927 στο ίδιο περιοδικό με αναφορά στις επιτρεπτέες και απαγορευτέες συζητήσεις.

Το 1949 η Μεγάλη Στοά Αλπίνα της Ελβετίας απέστειλε πίνακα προς τη Μεγάλη Στοά της Γαλλίας στον οποίο αναφέρονταν οι όροι αναγνώρισης μιας τεκτονικής δύναμης ως κανονικής. Στην τέταρτη παράγραφο ανέφερε ότι ‘απαγορεύεται και η επί πολιτικών θεμάτων συζήτηση η οποία θα κατέληγε σε ψηφοφορία γιατί κατ’ αυτόν τον τρόπο θίγεται η ανεξαρτησία των απόψεων των μελών’. Τονιζόταν επίσης ότι απαγορεύονται οι αντιλογίες που θίγουν πολιτικά θέματα σε αντιδιαστολή προς τη διατύπωση και ανταλλαγή απόψεων σε τέτοια θέματα με διδακτική μορφή.

Αυτή φαίνεται να είναι και η χρυσή τομή του θέματος. Εξασφαλίζει την ενημέρωση των τεκτόνων σε θέματα επικαιρότητας, ή ιστορικά, όπως στην περίπτωση του παρόντος κειμένου, με τη διασφάλιση της αδελφικής σύμπνοιας. Μια ακόμα προλογική διευκρίνιση είναι απαραίτητη. Υπάρχουν θεσμοί και άτομα που έχουν φορτιστεί με ιδιαίτερο ιστορικό ή ιδεολογικό βάρος. Ελπίζω ότι οι αναγνώστες είναι σε θέση, προκειμένου για μια ιστορική αναφορά, να λησμονήσουν, ή έστω να παραμερίσουν προσωρινά, για λίγο τις εύλογες αυτές φορτίσεις.

Η παρουσία και εξέλιξη του αναρχισμού
Στο πλαίσιο του περιορισμένου χώρου θα πρέπει σε όλα τα σημεία του κειμένου να πραγματοποιήσω άλματα και μερικές γενικεύσεις ίσως ακόμα και σε βάρος της επιθυμητής πληρότητας της παρουσίασης.Ο αναρχισμός με τη σημερινή του πολιτική έννοια είναι γέννημα του 18ου αιώνα, έχει όμως τις ρίζες του στην από την αρχαιότητα ως τις παρυφές των μύθων.

Πρώτος αναρχικός μπορεί να θεωρηθεί ο Προμηθέας που έκλεψε το φως από τον Ουρανό. Ακολουθούν ο ηδονιστής Αρίστιππος, ο αντιδογματικός Γοργίας, ο κυνικός Αντισθένης, ο ατομικιστής Πρωταγόρας, ο Πλάτων με την ιδανική του Πολιτεία, ο Διογένης που απέρριψε τον πλούτο και τις δομές της τότε κοινωνίας, ο Ζήνων ο Κιτιεύς και άλλοι πολλοί.

Με ένα μεγάλο χρονικό άλμα φθάνουμε στο Φρανσουά Ραμπελέ (1494-1553) ο οποίος έγραψε ‘κάνε ό,τι επιθυμείς’. Στον Τόμας Μύντσερ (1490-1525) που έγραφε ‘Στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του και τις δυνατότητές του’ και τον Έρασμο (1469-1536) ο οποίος έγραφε στον πάπα Λέοντα Ι’ ‘Τα ελεύθερα πνεύματα θέλουν εκπαίδευση και όχι δεσμά’. Αναρχική υφή έχει και η φράση του Έρασμου ‘Έχω Καθολική ψυχή αλλά Λουθηρανικό στομάχι’ για να δικαιολογήσει γιατί δεν νήστευε.

Μετά φθάνουμε στους εγκυκλοπαιδιστές. Έγραφε ο Ντιντερό (1713-1784) ‘Ποτέ ένας άνδρας δεν πρέπει να είναι ιδιοκτησία ενός ηγέτη, ένα παιδί ιδιοκτησία ενός γονέα, ή μια γυναίκα ιδιοκτησία ενός συζύγου’. Και ο Ρουσό (1712-1778) ‘Οι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη σε κανένα’.

Και φθάνουμε στο 19ο αιώνα όπου θα παραθέσω τροχάδην μερικά ονόματα και θα επανέλθω σε ορισμένους. Στους θεωρητικούς του αναρχισμού περιλαμβάνονται ο Μαξ Στίρνερ, οι αδελφοί τέκτονες Προυντόν, Μπακούνιν και Ρεκλού που υποστήριζαν τον απόλυτο ή αναρχικό σοσιαλισμό. Ο κόμης Τολστόι, απόστολος της μη-βίας και των συνειδησιακών αντιρρησιών. Ο αδελφός Ρίκο Μαλατέστα, συγγραφέας της Αναρχίας. Ο πρίγκιπας Πιότρ Κροπότκιν, συγγραφέας μεταξύ άλλων της Αναρχικής Ηθικής. Ο αδελφός Κάρολος Μαλάτο, συγγραφέας της Φιλοσοφίας της Αναρχίας και Από την Κομούνα στην Αναρχία. Ο αδελφός Κάρολος Αλμπέρ, συγγραφέας του Ελεύθερου Έρωτα. Ο αδελφός Ράινερ Χαν, συγγραφέας του βιβλίου Το έγκλημα της υπακοής. Ο αδελφός Πολ Ρομπέν, πρωτοπόρος του νεομαλθουσιανισμού και της αναρχικής εκπαίδευσης. Ο αδελφός Αύγουστος Μπλανκί, ιδρυτής του σεχταριστιικού αναρχισμού και άλλοι.

Αναρχισμός και Τεκτονισμός
Ο αδελφός Λεό Καμπιόν, γνωστός αναρχικός του περασμένου αιώνα, υποστηρίζει στο βιβλίο του Οι αναρχικοί στον Ελευθεροτεκτονισμό, ή οι αναρχικοί κρίκοι της τεκτονικής αλύσου ότι ο Τεκτονισμός είναι, αν όχι ο μοναδικός, ένας από τους ελάχιστους οργανισμούς όπου ο οπαδός της απόλυτης ελευθερίας και ο αναρχικός μπορούν να ανήκουν χωρίς να εγκαταλείψουν τις πεποιθήσεις τους.

Ο Καμπιόν αναφέρεται στη συνέχεια στους τέκτονες και στους αναρχικούς και τονίζει δύο σημεία: Όπως δεν μπορεί να κρίνει κανείς τον Τεκτονισμό από τη συμπεριφορά ορισμένων τεκτόνων, έτσι δεν πρέπει να κρίνει και τον Αναρχισμό από ορισμένους αναρχικούς.

Επισημαίνει δε ότι δεν γίνεται κανείς αναρχικός χάρη σε μια δήλωση, όπως δεν γίνεται και κάποιος τέκτονας εφόσον απλώς έχει συμμετάσχει σε κάποια τελετή μύησης. Αλλά τί δίνει στον αδελφό Καμπιόν το δικαίωμα να συνδέει τον Τεκτονισμό με την Αναρχία; Οι περισσότεροι αναρχικοί είναι έτοιμοι να συνυπογράψουν τις περισσότερες από τις Θεμελιώδεις Αρχές του τεκτονισμού και ιδιαίτερα τα ακόλουθα σημεία: ΙΙΙ. Εργάζεται αδιαλείπτως υπέρ της προόδου και της ηθικής και πνευματικής ανορθώσεως της ανθρωπότητας δια της ειρηνικής και βαθμιαίας ανυψώσεως του Ατόμου. IV Ως ύπατον αγαθόν ο ελεύθερος τέκτων θεωρεί την ελευθερίαν σκέψεως και συνειδήσεως. VI Οι Ελευθεροτέκτονες πρεσβεύουν ότι οι άνθρωποι, οιαδήποτε και αν χωρίζη αυτούς διαφορά πνευματικών ή υλικών προσόντων, καταγωγής, κοινωνικής θέσεως, εθνικότητος, φυλής, χρώματος, γλώσσης, ή θρησκείας, γεννώνται ελεύθεροι, έχοντας τα αυτά δικαιώματα.

Το μόνο πρόβλημα που μπορεί να έχουν ορισμένοι αναρχικοί στην Ελλάδα θα ήταν η αρχή περί υπάρξεως Θεού και της αθανασίας της ψυχής. Σε ορισμένες άλλες χώρες το πρόβλημα έχει ‘ξεπεραστεί’ από την ερμηνεία που έχει δοθεί στο σχετικό άρθρο των Αρχαίων Καθηκόντων. Συγκεκριμένα τα καθήκοντα αναφέρουν: ‘Ο τέκτων αν κατανοεί την Τέχνην ποτέ δεν θα είναι ένας μωρός αθεϊστής, ούτε ελευθεριάζων άθρησκος’. Η ‘ερμηνεία’ επικεντρώνεται στις λέξεις ‘μωρός’ και ‘ελευθεριάζων’ και άρα δεν αποκλείονται οι μη μωροί και οι μη ελευθεριάζοντες! Βέβαια το σημαντικό σημείο είναι η συνείδηση κάθε υποψήφιου και οι απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο της αίτησης εισδοχής και οι απαντήσεις κατά τη διάρκεια της μύησης. Στη Γαλλία, πάντως, έχει πάψει για παράδειγμα από χρόνια να αποτελεί prima faciae λόγο απόρριψης της αίτησης ενός κομμουνιστή για μύηση καθώς και αντίστροφα ενός τέκτονα από το να γίνει μέλος του κομμουνιστικού κόμματος.

Αλλά ας γυρίσουμε στον Τεκτονισμό. Ένας αναρχικός μπορεί να ολοκληρώσει την πορεία του στο Συμβολικό Τεκτονισμό και στους επιγενόμενους βαθμούς του Σκωτικού Τύπου χωρίς να αντιμετωπίσει πρόβλημα συνείδησης. Μάλιστα σε ορισμένους όρκους θα βρει σημεία που φαίνονται σαν να έχουν γραφτεί από τους μεγάλους αναρχικούς ή σοσιαλιστές συγγραφείς. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό κείμενο: Ουδέποτε και δια να σώσω την ζωή μου δεν θα συνθηκολογήσω και ουδέποτε θα υποταχθώ εις οιονδήποτε δεσποτισμόν υλικόν, όστις υφαρπάζει και καταχράται την κυβερνητικήν δύναμιν δια να καταθλίβει και υποδουλώνει τους ανθρώπους… ουδέ θα υποταχθώ ποτέ εις οιονδήποτε διανοητικόν δεσποτισμόν όστις δεσμεύει τας συνειδήσεις, προσδένει την ελευθέραν σκέψιν και θεωρεί ως μυσαρόν έγκλήμα τας ευσυνειδήτους πίστεις και τους ειλικρινείς και τιμίους δισταγμούς.

Το 1930 το γαλλικό αναρχικό περιοδικό Revue Anarchiste δημοσίευσε σε σειρά τευχών μια έρευνα για τις σχέσεις αναρχισμού και Τεκτονισμού. Στην έρευνα παρουσιάστηκαν απόψεις τεκτόνων αναρχικών αλλά και αναρχικών που αντιτίθεντο στον Τεκτονισμό. Αποσπώ ορισμένα από όσα δημοσιεύθηκαν. Έγραφε ο αδελφός Ρενέ Βαλφόρ: ‘Παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία των δημοκρατών τεκτόνων δεν πιστεύουν στη δυνατότητα δημιουργίας μιας αναρχικής πόλης αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ασυμβίβαστη η τεκτονική ιδιότητα με τον αναρχισμό. Και οι δύο δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην ανθρώπινη προσωπικότητα. Οι δημοκρατικές θεωρίες του Τεκτονισμού είναι αντίθετες προς τους εχθρούς της ελευθερίας και όχι σ’ αυτούς που ωθούν την ιδέα της ελευθερίας στα άκρα… Τα τεκτονικά ιδεώδη δεν αντιτίθενται σε ορισμένες μορφές αναρχισμού, ή στην ιδέα της απόλυτης ελευθερίας’.

Ο αδελφός Μαριούς Λεπάζ έγραφε: ‘Κοινωνιολογικά είμαι αναρχικός. Φιλοσοφικά είμαι τέκτονας’. Και ο ίδιος υπεραμυνόμενος των τεκτόνων έγραφε: ‘Υπάρχουν τρία είδη τεκτόνων οι αριβίστες, οι ανόητοι και οι ειλικρινείς. Ο Τεκτονισμός, όμως, είναι ένας’. Και τέλειωνε: ‘Ο Τεκτονισμός εργάζεται στο ιδεολογικό επίπεδο, η αναρχία εργάζεται στο κοινωνικό και ηθικό επίπεδο’.

Σε ένα άλλο σημείο ο Λεό Καμπιόν γράφει: ‘Ο τσαρισμός, ο φασισμός, ο σταλινισμός, ο χιτλερισμός, ο φρανκισμός, ο πεταινισμός, ο νασερισμός, οι λαϊκές δημοκρατίες, ο αφρικανικός εθνικισμός και συχνά η Εκκλησία έχουν έναν κοινό εχθρό τον Τεκτονισμό. Ο Τεκτονισμός είναι μια οργάνωση ελεύθερης σκέψης και η ελευθερία σκέψης καταδιώκεται από τους φανατικούς, τους μισαλλόδοξους και τους δικτάτορες. Όπου καταδιώκεται ο Τεκτονισμός καταδιώκονται και οι αναρχικοί’.

Ο αδελφός Ανρί Λαφονταίν επισημαίνει ότι στις Στοές προετοιμάστηκαν οι μεγάλες επαναστάσεις. Φυσικά δεν εννοεί μέσα στις Στοές, αλλά ότι εκεί δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε τα συγκεκριμένα άτομα να ηγηθούν επαναστάσεων στην ιδιωτική τους δραστηριότητα.

Πορτρέτα τεκτόνων αναρχικών
Ας δούμε λίγα παραπάνω στοιχεία για ορισμένους αδελφούς που είναι περισσότερο γνωστοί από την αναρχική παρά από την τεκτονική τους ιδιότητα. Πιέρ Ζοζέφ Προυντόν. Μυήθηκε στις 8.1.1847 στη Στοά Sincιritι Parfaite Union et Constant Amitiι Rιunies στην Ανατολή Μπεζανσόν της Γαλλίας. Σε συνεδρίαση της Στοάς το 1926, ο ρήτοράς της αναφερόμενος στον Προυντόν είπε: ‘Δεν γνωρίζουμε τους λόγους που έκαναν κάποιον να πει για τον Προυντόν. «Σεβόταν ιδιαίτερα την προσωπικότητά του ώστε να μη συμμετέχει σε οποιαδήποτε οργάνωση». Μπορούμε να υποθέσουμε λοιπόν ότι ο φίλος των δυστυχούντων, ο υπέρμαχος των ιδανικών και της δικαιοσύνης, ο ερευνητής της αλήθειας και του κάλλους, γνώριζε ότι εισερχόμενος στον Τεκτονισμό δεν απαλλοτρίωνε την προσωπικότητά του και ότι παρέμεινε, όπως όλοι μας ο εαυτός του’.

Σχετικά με τη μύηση του αδελφού Προυντόν αναφέρεται η ακόλουθη λεπτομέρεια καταγραμμένη από τον ίδιο στα απομνημονεύματά του (De la Justice dans la Revolution et dans l’Ιglise). Στο Διασκεπτήριο έδωσε τις ακόλουθες απαντήσεις στα ερωτήματα: Ποίο τοκαθήκον προς τους ομοίους σου; Δικαιοσύνη σε όλους τους ανθρώπους. Ποίο το καθήκον προς την Πατρίδα; Αφοσίωση. Ποίο το καθήκον προς τον Θεόν; Ο πόλεμος!

Ο αδελφός Alec Mellor σχολίασε σχετικά: ‘Αυτό που τόνισε ο αδελφός Προυντόν με τόσο έντονο τρόπο δεν ήταν αθεϊσμός με τη συνήθη έννοια της λέξης, αλλά αντιθεϊσμός σύμφωνα με τη φιλοσοφία του’. Ο Προυντόν μπήκε στη Στοά με το κάλυμμα των ματιών και επακολούθησε έντονη συζήτηση για την απάντησή του. Μετά το τέλος της συζήτησης η Στοά αποφάσισε την αποδοχή του και συνεχίστηκε η μύηση. Την προσφώνηση των νεομύητων έκανε ο εξάδελφός του Μελχιόρ Προυντόν. Ο Προυντόν παρέμεινε μαθητής. Έγραφε σχετικά σε ένα γράμμα του το 1861: ‘Έχω μόνο το βαθμό του μαθητή γιατί οι αναταραχές της ζωής μου (αναφέρεται στις συνεχείς φυλακίσεις και εξορίες του) δεν μου επέτρεψαν να προχωρήσω στη Στοά. Έχω όμως ακόμα την κατήχηση του βαθμού’. Ο αδελφός Προυντόν μετέστη στην Αιώνια Ανατολή στις 19.12.1864.

Μιχαήλ Μπακούνιν. Γεννήθηκε στις 8.5.1814. Ο πατέρας του ήταν τέκτονας και επί πλέον ανέφερε με υπερηφάνεια ότι συμμετείχε στην κατάληψη της Βαστίλης. Ήταν αγωνιστικός αγκιτάτορας και θεωρητικός του αναρχισμού. Η ζωή του κινήθηκε από χαράκωμα σε χαράκωμα και από φυλακή σε εξορία. Μυήθηκε το 1845. Όταν βρισκόταν το 1864 στο Τορίνο και φοιτούσε στη Στοά Il Progresso Sociale κατείχε τον 30ο που του απένειμε ο Γκαριμπάλντι. Στη Στοά είχε κάνει ομιλίες για τον αναρχισμό και είχε γράψει και μία κατήχηση του σύγχρονου Ελευθεροτεκτονισμού.

Πολιτικά ενώ συμμετείχε με τον Μαρξ το 1864 στην Πρώτη Διεθνή, δεν δεχόταν τον αυταρχισμό του μαρξισμού και ίδρυσε τη δική του αναρχική ομοσπονδία τη Federation Jurassienne. Ο αδελφός Μπακούνιν μετέστη στην Αιώνια Ανατολή το 1876.

Ρεκλού. Η οικογένεια Ρεκλού έβγαλε τρία αδέλφια και έναν ανεψιό τέκτονες και αναρχικούς. Αλλά και ο πατέρας τους ήταν τέκτονας χωρίς να είναι αναρχικός. Ο αδελφός Ηλίας Ρεκλού (1827-1904) συνεργάστηκε στο αναρχικό περιοδικό La Revolte και ήταν ακρεοφάγος (έτρωγε κρέας μόνο στα επίσημα γεύματα). Ο αδελφός Ελισαίος Ρεκλού (1830-1905) έγραψε διάφορα αναρχικά βιβλία και πρόλογο σε βιβλίο του Κροπότκιν. Το 1894 έκανε ομιλία περί αναρχισμού στη Στοά Les Amis Philanthropes στις Βρυξέλες.

Οι αδελφοί Ρεκλού ήσαν μέλη της Στοάς Les Elus d’Hiram στο Παρίσι. Σεβαστιανός Φωρ. Ο αδελφός Φωρ γεννήθηκε στις 6.1.1853. Το 1888 έγινε τέκτονας και την ίδια περίοδο εγκατέλειψε τις άλλες του πολιτικές απασχολήσεις και συνταυτίστηκε με το Μπακούνιν και τους αδελφούς Ρεκλού. Νυμφεύθηκε και χώρισε γρήγορα γιατί οι συγγενείς της γυναίκας του είχαν ενοχληθεί που παντρεύτηκε αναρχικό, τέκτονα και ελευθερόφρονα. Η σύζυγός του όμως συνέχισε να τον παρακολουθεί σε όλες του τις μετακινήσεις και τελικά έζησαν μαζί τα τελευταία χρόνια της ζωής του.

Από τον Τεκτονισμό αποχώρησε το 1914 μαζί με άλλους αναρχικούς. Η διαφωνία του συνίστατο στο γεγονός ότι ο γαλλικός Τεκτονισμός είχε πάρει θετική θέση για την συμμετοχή της χώρας στον πόλεμο. Ο αδελφός Φωρ μετέστη στην Αιώνια Ανατολή στις 11.7.1942.

Μπορώ να συνεχίσω σε πολλές σελίδες αναφέροντας αναρχικούς τέκτονες και περιστατικά από την τεκτονική και αναρχική ζωή τους. Θα περιοριστώ σε ένα ενδιαφέρον περιστατικό που αφορά στον αδελφό Βλαδίμηρο Ουλιάνοφ ο οποίος, όμως, δεν ήταν αναρχικός. Ο Ουλιάνοφ ήταν μέλος της Στοάς L’Union de Belleville στο Παρίσι και τα οικονομικά του ήταν πάντα περιορισμένα. Ένα βράδι ζήτησε δανεικά από τον αδελφό Montehus ο οποίος του είπε: ‘Είσαι άτυχος Βλαδίμηρε γιατί μου ζητάς δανεικά το βράδι οπότε σε έχουν προλάβει άλλοι’. Αντιμετωπίζοντας όμως την απογοήτευση του Ουλιάνοφ έβγαλε από την τσέπη το ρολόι του και του το έδωσε λέγοντας: ‘Δώστο στο ενεχυροδανειστήριο και θα βολευτείς’.

Πολλά χρόνια μετά και ενώ είχε ξεχάσει το περιστατικό, ο αδελφός Montehus έλαβε εκ μέρους του Προέδρου του Κ.Σ. της Ε.Σ.Σ.Δ. ένα θαυμάσιο χρυσό ρολόι για να αντικαταστήσει αυτό που είχε παραμείνει στο ενεχυροδανειστήριο. Ο αδελφός Ουλιάνοφ ήταν τότε γνωστότερος με το ψευδώνυμο Λένιν. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι αν το ρολόι είχε τριγωνικό σχήμα όπως συνηθιζόταν για τα ρολόγια τσέπης των τεκτόνων εκείνην την εποχή.

Στην Ισπανία ιδρύθηκε το 1910 η Confederacion Nacional del Trabajo και το 1927 η Federacion Anarquista Iberica. Και στις δύο αυτές αναρχικές οργανώσεις, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη προ-φρανκική περίοδο, πολλά από τα ιδρυτικά μέλη ήσαν τέκτονες. Δύο μάλιστα από αυτούς οι Vincente Ballester και ο Sanchez Rosa τυφεκίστηκαν από τους φρανκιστές.

Αναρχικοί στην Ελλάδα
Ας έλθουμε τώρα σε λίγο πιο επικίνδυνο έδαφος. Όπως είναι γνωστό οι δονήσεις είναι ισχυρότερες όσο πιο κοντά βρισκόμαστε στο επίκεντρο. Έτσι ως τώρα μπορούσαμε να αντιπαρέλθουμε τους Γάλλους, Ιταλούς, Βρετανούς, Ρώσους, Γερμανούς και Ισπανούς αναρχικούς. Τι γινόταν την ίδια περίπου περίοδο στην Ελλάδα;

Δανείζομαι στοιχεία από βιβλίο του Μιχάλη Δημητρίου. Ο Δημητρίου επισημαίνει ότι σε πολλές περιοχές της Ελλάδας γνώρισαν έξαρση οι αναρχικές ιδέες την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα. Οι βασικές τάσεις ήσαν τέσσερις: αναρχοσυνδικαλισμός, αγροτικός αναρχισμός, χριστιανοαναρχισμός και η ατομική τρομοκρατία. Σε άλλο σημείο επισημαίνει ότι στην περίοδο 1893-95 υπήρχαν δέκα περίπου σοσιαλιστικές, αναρχικές και ουτοπιστικές τάσεις και επισημαίνει δύο που μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα:

Οι σοσιαλπατριώτες που ζητούν την εξέγερση των υπόδουλων Ελλήνων, τους οποίους καταπιέζει και εκμεταλλεύεται ο τούρκος δυνάστης. Εκδίδουν την επίσης βραχύβια εφημερίδα ‘Νέος Σοσιαλισμός’ στην οποία στεγάζονται και αναρχίζοντες όπως ο Σπύρος Νάγος.Οι θεοσοφιστές και ουτοπιστές οπαδοί του Δρακούλη, που όταν αποχωρήσουν από το Σύλλογο θα εκδόσουν μαζί με άλλους αντιηγετικούς αναρχίζοντες την εφημερίδα ‘Σοσιαλιστικός Σύλλογος’.

Στο βιβλίο υπάρχει μια δεκάδα αναφορών και στο βουλευτή και δικηγόρο Ρόκκο Χοϊδά θεωρούμενο ως αναρχοσοσιαλιστή και υποστηρικτή και με τις δύο ιδιότητές του, των διαφόρων διωκόμενων αναρχικών της εποχής. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη έμφαση σε αυτά τα τρία ονόματα. Και οι τρεις ήσαν αδελφοί τέκτονες και μάλιστα προς τιμήν του αδελφού Σπύρου Νάγου λειτουργεί από το 1949 και η
ομώνυμη Στοά στην Αν Αθηνών.

Έρευνα στις ελάχιστες διασωζόμενες πηγές μελών του Τάγματος εκείνης της περιόδου ενδεχομένως να εντοπίσει και άλλα ονόματα τεκτόνων αναρχικών ή σοσιαλιστών. Δυστυχώς τα περισσότερα αρχεία έχουν καταστραφεί στις διάφορες περιπέτειες της χώρας και του τάγματος και ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Παράλληλα, όπως αναφέρθηκε και εισαγωγικά, η παρούσα εργασία δεν αποσκοπεί στο να αποτελέσει την πλήρη και οριστική παρουσίαση του θέματος, αλλά να επισημάνει δειγματοληπτικά. Ας δούμε μερικά συνοπτικά βιογραφικά για τους τρεις που αναφέρθηκαν.

Ο αδελφός Πλάτων Δρακούλης γεννήθηκε το 1858 και μετέστη στην Α Α το 1932. Μυήθηκε στη Σ Στ Πυθαγόρας στις 10.12.1883. Ήταν συχνός ομιλητής στη Στοά και δημοσιεύτηκαν και μεταφράσεις του τεκτονικών κειμένων στο περιοδικό Πυθαγόρας, το οποίο ίδρυσε η Στοά, στον τόμο του 1884. Μετέφρασε στα ελληνικά βιβλία του Κροπότκιν και το 1885 εξέδωσε την εφημερίδα Άρδην (Μηνιαίον φύλλον των ανθρωπίνων συμφερόντων). Ηγήθηκε του αναρχοσυνδικαλισμού και είναι γνωστός και από τις υγιεινιστικές του θεωρίες. Είχε στενή σχέση με τη ‘Σοσιαλιστική Αναρχική Επαναστατική Προπαγάνδα’ που λειτουργούσε στο Λονδίνο. Στην Αγγλία πέρασε πολλά χρόνια της ζωής του ως καθηγητής ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ο αδελφός Σπύρος Νάγος γεννήθηκε στις 13.8.1869 και μετέστη στην Α Α στις 4.9.1933. Εκτός από το περιοδικό που αναφέρθηκε παραπάνω συνεργάστηκε και με τον Δρακούλη στο Άρδην. Όταν ο Δρακούλης αναχώρησε στην Αγγλία, ο αδ Νάγος εγκατέλειψε το συνδικαλισμό. Το 1904 μυήθηκε στην τότε Στοά Μαραθών. Το 1905, αν και ήταν νέος ακόμα τέκτονας, ηγήθηκε κίνησης αδελφών που αποχώρησαν από τη Στοά Μαραθών γιατί διαφωνούσαν στην εκτίμηση των εθνικών θεμάτων. Οι αποχωρήσαντες ίδρυσαν τη Σ Στ. Προμηθεύς και ο αδ Νάγος ήταν ο πρώτος Σεβάσμιος. Ο αδ Νάγος διατέλεσε μέλος του Συμβουλίου της Μεγάλης Στοάς της Ελλάδος και τακτικό μέλος του Υπάτου Συμβουλίου του 33ο.

Ο αδελφός Ρόκκος Χοϊδάς γεννήθηκε το 1830 και μετέστη στην Α Α το 1890. Δεν μπόρεσα να εντοπίσω πότε και πού ακριβώς μυήθηκε ο αδ Χοϊδάς. Το 1881 ήταν πρόεδρος του παραρτήματος Πατρών του τεκτονογενούς σωματείου ‘Ρήγας Φεραίος’ και όταν ιδρύθηκε η Στοά Πυθαγόρας φέρεται ότι αποτέλεσε μέλος της. Εικάζεται ότι θα πρέπει να είχε μυηθεί στη Στοά Αρχιμήδης η οποία λειτουργούσε στην Πάτρα. Ο αδ Χοϊδάς ήταν οπαδός των θεωριών του Σαιν Σιμόν, σαινσιμονιστής όπως αποκαλούνταν.

Επίλογος και συμπεράσματα
Όπως όταν αναφερόμουνα στους αλλοδαπούς αναρχικούς περιέλαβα και ένα ημιάσχετο επεισόδιο με τον Λένιν, έτσι θα κλείσω και αυτό το μέρος με μια αντίστοιχα μη άμεσα συνδεόμενη πληροφορία.

Ένας περίφημος φιλόσοφος και λογοτέχνης είναι ο αδελφός τέκτονας Νίκος Καρβούνης οποίος γεννήθηκε στην Ιθάκη το 1880 και μετέστη στην Α Α το 1947. Ο αδ Καρβούνης συνδέθηκε στενά με τη Θεοσοφική Εταιρεία Ελλάδος και τη Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδος (όπως ονομαζόταν πριν τον Πόλεμο η Μεγάλη Στοά). Σημαντικός γενικά συγγραφέας δημοσίευσε και ανακοίνωσε πολλά σημαντικά κείμενα σχετικά με τη Θεοσοφία και τον Τεκτονισμό. Διετέλεσε μέλος της εκδοτικής ομάδας του επίσημου τεκτονικού περιοδικού και το 1931 ήταν Μεγ Στεγ της Μεγ Αν.

Μετά την έναρξη του Πολέμου έλαβε μέρος στην Αντίσταση στις γραμμές του ΕΑΜ έγραψε μάλιστα και το γνωστό εμβατήριο ‘Βροντάει ο Όλυμπος’. Στα χρόνια του Πολέμου και μετά τη λήξη του είχε διαρρήξει όλους τους δεσμούς του με τον Τεκτονισμό και τη Θεοσοφία.

Απηχώντας το ερώτημα που τέθηκε από έναν αδελφό όταν το παρόν κείμενο εκφωνήθηκε για πρώτη φορά: Άραγε ο Καρβούνης απομακρύνθηκε από τον Τεκτονισμό ή ο Τεκτονισμός απομακρύνθηκε από τον Καρβούνη; Τυχόν προσπάθεια απάντησης του ερωτήματος και κάθε πρόσθετη προσπάθεια για εξαγωγή συμπερασμάτων πραγματικά θα μπορούσε να εκληφθεί ως πρόκληση ερεθιστικής συζήτησης. Θέλω απλώς να ολοκληρώσω με μια ρήση του Τερέντιου και να παραφράσω μια άλλη ρήση του ίδιου. ‘Quod homines tot sentetiae’ (Όσοι οι άνθρωποι τόσες και οι απόψεις). Και η παράφραση: ‘Είμαι τέκτονας και ουδέν το ανθρώπινο θεωρώ ξένο’. (Για την ανακοίνωση αυτή ο Α. Χρ. Ριζόπουλος χρησιμοποίησε την ακόλουθη βιβλιογραφία: Αλεξανδρόπουλος, Α. Π. ‘Ηθική πολιτική’, Πυθαγόρας τ. Β΄, τ. Δ΄, Απρίλιος 1924 σσ. 481-484. Campion, Léo Les anarchistes dans la F M ou les maillons libertaires de la chaîne d’union, Marseille 1969. Δημητρίου, Μιχάλης Το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κίνημα, Πλέθρον Αθήνα 1985. Mellor, Alec Dictionnaire de la Franc-maçonnerie et des Franc-maçons, Paris 1971 σ. 302. Νάγος, Σπυρίδων ‘Η πολιτική της ελευθέρας τεκτονικής’, Πυθαγόρας τ. Β΄, τ. Γ΄, Μάρτιος 1924 σσ. 425-430 και Preston, William Illustrations of Masonry, London 1821 σ. 290. Πυθαγόρας, Στοά Λεύκωμα επί τη πεντηκονταετηρίδι της Σ Στ Πυθαγόρου (1881-1931), Αθήνα 1931.Revue Anarchiste τεύχη 8-11, Ιούλιος-Οκτώβριος 1930).

σημείωση: Το κείμενο δεν έχει υποστεί καμία απόλυτως επεξεργασία ή διόρθωση από τον διαχειριστή του παρόντος ιστολογίου. Αναδημοσιεύεται με την επιφύλαξη κάθε πνευματικού δικαιώματος τρίτου.

Αναρχισμός: μια κατάσταση φυσική...

Η αναρχία είναι μια κατάσταση φυσική. Κάθε φυσιολογικός άνθρωπος δεν μπορεί παρά να νιώθει άσχημα όταν κάποιος ή κάποιοι προσπαθούν να περιορίσουν την φυσική για κάθε άνθρωπο τάση να φέρεται φυσικά. Η εξουσία είναι κάτι το παρά φύση. Στην φύση δεν υπάρχει εξουσία, υπάρχει ηγεσία. Ηγέτης είναι αυτός που ηγείται, που προηγείται και δείχνει τον δρόμο στους άλλους για να μη χαθούν. Το κριάρι δεν ασκεί εξουσία στο κοπάδι, απλώς ηγείται του κοπαδιού.

Μια μικρή ή μεγάλη ομάδα ανθρώπων εύκολα δέχεται ως φυσικό ηγέτη αυτόν που αναδεικνύεται φυσικά, μέσα από φυσικές, μη καταναγκαστικές, αυτόματες διαδικασίας. Οι άνθρωποι, ακόμα κι όταν δεν το δείχνουν, πάντα δυσφορούν όταν ο ηγέτης έρχεται έτοιμος απ' έξω ή πέφτει με αλεξίπτωτο από πάνω.

Αναρχία, λοιπόν, είναι η άρνηση κάθε μορφής εξουσίας που δεν είναι φυσική και κοινά αποδεκτή από όλους και όχι μόνον από την πλειοψηφία. Η αναρχία πάει σταθερά κόντρα σε κάθε είδους αρχή, σε κάθε μορφή εξουσίας, θρησκευτική, πολιτική, κομματική. Η αναρχία και η ελευθερία είναι σχεδόν συνώνυμα. Οι προσπάθειες των φιλοσόφων να τοποθετήσουν τα όρια της ατομικής ελευθερίας ενός ανθρώπου δίπλα στα όρια της ατομικής ελευθερίας του κάθε ανθρώπου δεν είναι παρά μια θεωρητική επιβεβαίωση του κύριου αιτήματος του αναρχισμού για σεβασμό της ατομικότητας και της προσωπικότητας του καθένα.

Αρκεί, βέβαια, τούτη η προσωπικότητα να μην είναι χονδροειδώς ετεροκαθορισμένη και με τον ψυχολογικό μηχανισμό της "ψευδούς συνειδήσεως" να γίνεται αντιληπτή από το άτομο σαν αβίαστα
αυτοκαθορισμένη. Δεν είναι δυνατόν κάποιος να πιστεύει πως είναι άνθρωπος με προσωπικότητα, όταν είναι καταφάνερο πως το συνειδησιακό περιεχόμενο της προσωπικότητάς του δεν δημιουργήθηκε κάτω από μια πολύ μεγάλη δέσμη ανεμπόδιστων επιδράσεων αλλά μπήκε στην συνείδηση με "μετάγγιση" από μια κοινή δεξαμενή, ας πούμε από τον Θεό, από την κομματική ιδεολογία, από την συλλογική "εθνική ψυχή", από τον Αρχηγό.

Το αναρχικό κίνημα, με τις πολλές και ποικίλες παραλλαγές του, αποσκοπεί στην εγκαθίδρυση στην κοινωνία καθεστώτος πραγματικής ισότητας, πραγματικής αδελφοσύνης, πραγματικής δικαιοσύνης, έξω και πέρα από κάθε καταναγκασμό που βάζει όρια και στην ισότητα, και στην αδελφοσύνη, και στην δικαιοσύνη. Ο αναρχισμός, η απόρριψη της Αρχής, της εξουσίας σε όλες της τις μορφές, είναι ένα ιδανικό για την αβίαστα και ελεύθερα αυτορυθμιζόμενη προσωπικότητα.

Μια συγκεκριμένη "κοινωνία ζώων" δεν αλληλοσπαράσσεται. Τα μέλη της ανακαλύπτουν την αξία της φυσικής κοινωνικότητας μόνα τους, με βάση το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Το φυσικό δίκαιο δεν είναι το δίκαιο της ζούγκλας. Γίνεται, όμως, δίκαιο της ζούγκλας όσον αφορά τις "εξωτερικές σχέσεις". Μια ομάδα ζώων του ίδιου είδους μπορεί να βρίσκεται σε σταθερά εχθρικές σχέσεις με μια άλλη ομάδα ζώων διαφορετικού είδους.

Αν αντιμετωπίζουμε τις ανθρώπινες φυλές σαν διαφορετικά ζωικά είδη που αλληλοσπαράσσονται μέχρι εξοντώσεως, τότε δεν είμαστε μόνο ρατσιστές, είμαστε ζώα, αφού ξέρουμε πως όλοι οι άνθρωποι, ασχέτως φυλής, ανήκουν στο ίδιο βιολογικό είδος.

Κανένας άνθρωπος δεν διαφέρει από τον άλλο όσον αφορά τις βιολογικές λειτουργίες. Κάθε διαφορά στην εξωτερική εμφάνιση έχει σχέση μάλλον με το περιβάλλον παρά με την βιολογία. Όταν ζεις στην διακεκαυμένη ζώνη είναι σαν να κάνεις μια διαρκή, καταναγκαστική ηλιοθεραπεία. Το δέρμα σου μαυρίζει και το επίκτητο χαρακτηριστικό γίνεται κληρονομικό με την εγγραφή του στο DNA. Κάθε λευκός θα μαυρίσει ύστερα από χίλιες γενιές απογόνων αν εγκατασταθεί σήμερα στην Νιγηρία, για παράδειγμα. Κάθε διαφορά, λοιπόν, ανάμεσα σε φυλές είναι διαφορά ανάμεσα σε συμφέροντα και όχι σε αίματα.

Ο εθνικισμός είναι πολιτιστικό δεδομένο. Στηρίζεται στην διαφορετικότητα των πολιτισμών, ή μάλλον στην ιεράρχηση των πολιτισμών, αν δεχτούμε πως θα ήταν δυνατό να υπάρξει μια τέτοια ιεράρχηση, πράγμα που ο μεγάλος εθνολόγος και δημιουργός του δομισμού (στρουχτουραλισμού) Λεβί-Στρός το απορρίπτει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Δεν υπάρχει ανώτερος και κατώτερος πολιτισμός, λέει ο Λεβί-Στρος. Κάθε πολιτισμός υπάρχει «καθ' εαυτόν και διά τον εαυτό του», όπως θα έλεγαν οι υπαρξιστές. Μόνο η τερατώδης αλαζονεία του αποικιοκράτη Ευρωπαίου θα κάνει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό μέτρο σύγκρισης για όλους τους άλλους.

Γιατί οι Ινδιάνοι της Αμερικής να μη βλέπουν σαν κατώτερο του δικού τους τον εξοντωτικό ευρωπαϊκό πολιτισμό που τους καθυπόταξε; Και τι θα μπορούσε να σημαίνει η νοσταλγία του "πολιτισμένου" για τον "χαμένο παράδεισο", αν όχι μια αναγνώριση της αξίας πολιτισμών που δεν μοιάζουν με τον δικό του; Ο αναρχισμός πριν απ' όλα είναι μια αποδοχή της ετερότητας, ένας σεβασμός του διαφορετικού, μια συνεργασία με το «όλως άλλο», όπως θα έλεγε ο Κροπότκιν.

Ο αναρχισμός, δίνοντας έμφαση στην αυτοκαθοριζόμενη προσωπικότητα, είναι φυσικό να απεχθάνεται κάθε αγελαία συμπεριφορά ακόμα και την εθνικιστική, πολύ περισσότερο την ρατσιστική. Ωστόσο, κάθε τόσο εμφανίζονται αγέλες "αναρχικών". Βέβαια, δεν πρόκειται για κλασικού τύπου αναρχικούς, αλλά για "αναρχοαυτόνομους", που είναι το ακριβώς αντίθετο των αναρχικών. Οι αναρχικοί είναι εξόχως κοινωνικοποιημένα άτομα. Κύριος στόχος τους είναι η δημιουργία μιας όσο το δυνατόν πιο φυσικής κοινωνίας, χωρίς καταναγκασμούς και καταπίεση. Οι αναρχοαυτόνομοι, αντίθετα, είναι τέρατα εγωισμού, επιδεικτικά εχθρικοί όχι μόνο προς τον αντιφρονούντα αλλά και προς τον ομοϊδεάτη τους. Είναι αυτοί ακριβώς που γελοιοποιούν σταθερά και μόνιμα το αναρχικό κίνημα με την ίδια περίπου έννοια που οι γραφειοκράτες κομμουνιστές γελοιοποιούν σταθερά και μόνιμα το κομμουνιστικό κίνημα.

Ωστόσο, έχουν και οι αναρχοαυτόνομοι τον μεγάλο θεωρητικό τους. Λέγεται Μαξ Στίρνερ (1806-1856). Κατά τον Στίρνερ, δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα ανεξάρτητη από το άτομο. Η κοινωνία, το κράτος, οι τάξεις, οι άλλοι άνθρωποι αποτελούν αφαιρέσεις. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να παίρνει κανείς στα σοβαρά όλα αυτά τα σκιώδη. Η μόνη πραγματικότητα είναι το άτομο και τίποτα άλλο έξω.

Κατά τον Στίρνερ, δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα ανεξάρτητη από το άτομο. Η κοινωνία, το κράτος, οι τάξεις, οι άλλοι άνθρωποι αποτελούν αφαιρέσεις. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να παίρνει κανείς στα σοβαρά όλα αυτά τα σκιώδη. Η μόνη πραγματικότητα είναι το άτομο και τίποτα άλλο έξω απ' αυτό. Ένας τέτοιος ριζικά αντικοινωνικός εγωισμός ονομάζεται "σολιπσισμός". Είμαι τόσο μόνος ("solus") που η μόνη γνήσια συνείδηση που μπορώ να έχω είναι η συνείδηση του εαυτού μου.

Φυσικά, οι αναρχοαυτόνομοι δεν είναι τέτοιοι γιατί μελέτησαν Μαξ Στίρνερ, που είναι ένας πολύ σοβαρός φιλόσοφος, αλλά διότι δεν έχουν κανενός είδους ιδανικά, ιδεατούς στόχους προς τους οποίους οι άνθρωποι προσανατολίζουν την συμπεριφορά και την δράση τους, άσχετα από την επιτυχή ή ανεπιτυχή έκβαση της προσπάθειας. Τα ιδανικά είναι "σημαδούρες". Δεν υπάρχουν για να πραγματώνονται αλλά για να μπορούμε να προσανατολίζουμε την συμπεριφορά μας και να μην χανόμαστε στο χάος.

Ο Μαξ Στίρνερ είναι ένας απελπισμένος άνθρωπος που βλέπει την χρεοκοπία των χριστιανικών ιδανικών και θλίβεται. Και ενώ στην αρχή πιάνεται από τα σοσιαλιστικά ιδανικά, τα εγκαταλείπει και αυτά ως εξ ίσου ανεπαρκή με τα χριστιανικά.

Ακριβώς τέτοιοι είναι και οι σημερινοί αναρχοαυτόνομοι. Χωρίς να είναι φιλόσοφοι για να μπορούν να μετατρέψουν την απελπισία τους σε φιλοσοφικό κείμενο, την μεταγράφουν σε καταστροφικές πράξεις για να μας πουν στην γλώσσα που καταλαβαίνουμε καλύτερα πως ξέρουν ότι είμαστε απατεώνες, παντελώς αδιάφοροι για το μέλλον του κόσμου, συνεπώς και το δικό τους μέλλον, μέσα στο οποίο ανακλάται πολλαπλασιαζόμενη η απελπισία του άνεργου πατέρα και ο σπαραγμός της αγράμματης μάνας, που άδικα περιμένει την εξ ύψους βοήθεια. Γιατί, λοιπόν, αυτοί οι άνθρωποι να μην είναι εχθρικοί απέναντι σ' έναν κόσμο εχθρικό; Δεν υπάρχει τίποτα το παράλογο στην "παράλογη" συμπεριφορά εφήβων που ξέρουν σε ποιόν κόσμο βρέθηκαν πεταγμένοι. Και τα χειρότερα δεν ήρθαν ακόμα. Ο κόσμος γέμισε "σολίστες" που αρνούνται να παίξουν με ορχήστρα.

Η αναρχία είναι τόσο παλιά, όσο οι Στωικοί και κυρίως οι Κυνικοί φιλόσοφοι της αρχαίας Ελλάδας. Εμείς ξέρουμε τον Διογένη μόνο από το πιθάρι του ή το φανάρι του και όχι από συμπεριφορές πολύ πιο τυπικά αναρχικές, όπως για παράδειγμα η αδιάκοπη παρενόχληση των αρχόντων.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Διογένης είπε στον Μέγα Αλέξανδρο που πλησίασε να δει γιατί ο φιλόσοφος δεν εγκαταλείπει έστω για λίγο την ηλιοθεραπεία του, έστω από απλή περιέργεια να δει ποιος τέλος πάντως είναι αυτός ο σπουδαίος Αλέξανδρος από την Μακεδονία, «Τραβήξου πιο πέρα, μου κρύβεις τον ήλιο». Έστω και σε μορφή ανεκδότου, η συμπεριφορά του Διογένη είναι τυπικότατα αναρχική. Η εξουσία πράγματι καταστρέφει τις φυσικές καταστάσεις.

Ένας άλλος βασιλιάς δεν τόλμησε να τιμωρήσει τον μεγαλοφυή αναρχικό Μπετόβεν όταν δεν έβγαλε το καπέλο του την στιγμή που περνούσε από μπροστά του η βασιλική άμαξα- και αυτό δεν είναι ανέκδοτο, είναι γεγονός. Ρώτησαν τον Μπετόβεν γιατί έκανε κάτι τόσο παράτολμο κι αυτός απάντησε φυσικότατα: «Μα, ο βασιλιάς πρέπει να βγάζει το καπέλο του όταν με βλέπει!»

Οι καλλιτέχνες είναι φύσει αναρχικοί. Η όποια εξουσία ασκούν με το ταλέντο τους είναι μια φυσική εξουσία και συνεπώς αυτονοήτως σεβαστή. Οι Κυνικοί, που τους είπαν έτσι χλευαστικά γιατί η συμπεριφορά τους ήταν τόσο φυσική όσο και του σκύλου (του κυνός) εμφανίζονται σε περίοδο παρακμής της Δημοκρατίας. Η κυνική φιλοσοφία, η πρώτη γνωστή μορφή αναρχισμού, δεν είναι παρά μια κριτική της Δημοκρατίας, που δεν τα κατάφερε να εδραιωθεί τόσο ώστε να μη χρειαστεί να παραδοθεί στην ασιατικής καταγωγής μακεδονική αυταρχία.

Σε όλη την διάρκεια του χριστιανικού Μεσαίωνα η αναρχική ιδέα θα πάρει την μορφή σατανά και θα χωθεί στις ψυχές των μαγισσών, που τολμούν και απειθαρχούν στις εντολές των επί της γης τοποτηρητών της Υπέρτατης Εξουσίας. Ας είναι καλά εκεί στην κόλαση που βρίσκονται αυτές οι υπέροχες γυναίκες που ενστικτωδώς κατάλαβαν πως αν δεν ξεσφίξεις τα πόδια σου για να αφήσεις να περάσει από την τρύπα ο σατανάς και να σε κατακυριεύσει, αναρχική, δηλαδή επαναστατική διάθεση είναι δύσκολο να αποκτήσεις. Όπως έλεγαν οι "σενσιμονιστές", τα δικαιώματα της σάρκας είναι φυσικά και άρα αναρχικά δικαιώματα. Το κρεβάτι, ένα αντικείμενο τριπλής χρήσεως, όταν δεν το έχεις μόνο για να κοιμάσαι ή να πεθαίνεις σε οριζόντια θέση, είναι πρώτης τάξεως τόπος για ασκήσεις λυτρωτικού αναρχισμού.

Τόσο πολύ θα εξευτελίσει την αναρχική ιδέα ο χριστιανισμός, που στο εξής οι Κυνικοί δεν θα είναι φιλόσοφοι, αλλά άνθρωποι που τολμούν να λένε τα πράγματα με το όνομά τους, αρνούμενοι να χρησιμοποιήσουν τον συμβατικό, κοινόχρηστο λόγο του ποιμνίου.

Παρά ταύτα, όταν τα πράγματα καταλαγιάσουν και όλες οι μάγισσες καούν στην πυρά, ο χριστιανισμός θα είναι αυτός που θα ξαναφέρει στην μόδα τον αναρχισμό. Και δεν εννοούμε μόνο τις πάμπολλες αναρχικές χριστιανικές αιρέσεις, σαν τους "Καθαρούς" για παράδειγμα, εννοούμε πρωτίστως τον χριστιανικό φιλοσοφικό αναρχισμό του Αγγλου Γουίλιαμ Γκόντουιν (1756-1836), που λέει πως μόνον η σκέψη και το πνεύμα δικαιούνται να κυβερνούν τον κόσμο και όχι οι κοσμικοί άρχοντες ή οι παπάδες με το δανεικό πνεύμα.

Το πνεύμα ή το έχεις ή δεν το έχεις, από την φύση και από την αγωγή. «Ούτε το μυστήριο της βαπτίσεως, ούτε το άλλο της χειροτονίας μπορούν να σε κάνουν πνευματικό άνθρωπο», λέει ο καλός χριστιανός Γκόντουιν. Η Θεία Χάρη δεν μεταγγίζεται με τύπου άμπρα-κατάμπρα επεμβάσεις έξωθεν, λέει ο καλός χριστιανός Γκόντουιν και βρίσκει τον μπελά του από άλλους καλούς χριστιανούς, που όλη τους την πνευματικότητα την παίρνουν με διαρκείς μεταγγίσεις πνεύματος από την αστείρευτη πηγή του Αγίου Πνεύματος. Την ξέρουμε την καλοσύνη αυτών των εμβολιασμένων με καλοσύνη. Μοιάζουν μ' αυτούς που πάσχουν από μεσογειακή αναιμία και κάνουν συνεχείς μεταγγίσεις επί ματαίω.

Περίπου τα ίδια θα πει και ένας άλλος σπουδαίος χριστιανός αναρχικός, ορθόδοξος αυτός, ο Λέων Τολστόι (1828-1910). Που δεν έγραψε μόνο τα δημοφιλή μυθιστορήματα "Πόλεμος και ειρήνη" και "Αννα Κερένινα", αλλά και τα φιλοσοφικά πεζογραφήματα "Το κράτος του ζόφου" και "Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς", δύο συγκλονιστικά κείμενα ορθόδοξου χριστιανικού αναρχισμού.

Σημειώστε πως η ορθοδοξία είναι αναρχική εκ κατασκευής. Στην καθαρή της μορφή δεν αποδέχεται κανενός είδους εξουσία, ούτε καν του μητροπολίτη, ούτε καν του πατριάρχη. Αν δεν αποδεχόταν και την απ' ευθείας στην συνείδηση του πιστού δρώσα θεϊκή εξουσία, θα ήταν ένας τέλειος αναρχισμός. Ο τολστοϊσμός, που παραλίγο θα γινόταν κάποτε χριστιανική αίρεση, είναι μια πιο ριζοσπαστική μετακίνηση της ορθοδοξίας προς την μεριά του αναρχισμού.

Θέλω να πω πως ο χριστιανισμός και ειδικότερα η ορθοδοξία, η πιο παλιά μορφή χριστιανισμού, διατηρεί ακόμα την προκωνσταντινική ανάμνηση των αναρχομεταφυσικών αγώνων της κατά της ρωμαϊκής εξουσίας και της εξουσίας των πλουσίων. Ο τολστοϊσμός είναι μια απόπειρα απαγκίστρωσης της ορθοδοξίας από το εξουσιαστικό φορτίο που της έβαλε στην ράχη η Ιστορία για να κάνει την δουλειά της με το παπαδαριό και την τρομοκρατία της κόλασης. Κι εσείς μου μιλάτε για τρομοκράτες εντελώς της πλάκας αν τους συγκρίνεις με τον αρχιτρομοκράτη Θεό, τον μόνο που διατηρεί το δικαίωμα όποτε θέλει να αγαπά και όποτε θέλει να μισεί τον πλησίον του, όπως λέει ο είρων Λαμπίς.

Ο αναρχισμός δεν είναι κατ' ανάγκην βίαιος. Αλλωστε, άλλο τρομοκρατία και άλλο αναρχία. Η τρομοκρατία, μία ανάμεσα σε πολλές μορφή βίαιου αναρχισμού, είναι η άσκηση εξουσίας διά του τρόμου. Αυτό σημαίνει πως η εξ ορισμού αντιεξουσιαστική κλασική προμπακουνική αναρχία είναι εχθρός τής εξ ορισμού σκληρής εξουσιαστικής τρομοκρατίας...

Διαβάστε την συνέχεια εδώ:

Με την επιφύλαξη πνευματικών δικαιωμάτων τρίτων

Περί αναρχισμού...(ανανεωμένο)

Πολλά ακούγονται, γράφονται και λέγονται σχετικά με τους λεγόμενους αναρχικούς των Εξαρχείων, τους πραγματικούς αναρχικούς, τους αντιεξουσιαστές, τους κουκουλοφόρους (ένστολους και μη) τα κωλόπαιδα (με ή χωρίς εισαγωγικά)... εγώ θα πρόσθετα και τους νταβατζήδες, τους πλιατσικολόγους, τους συγγενείς και φίλους καθώς κι όλους εκείνους με τον δήθεν καθωσπρεπισμό τους, που ξαφνικά ανακαλύπτουν "Θερμοπύλες" που θα πρέπει να υπερασπιστούν ή να... αλώσουν γιατί αυτό επιβάλλει η... "επικαιρότητα" ή η προβληματική ελληνική πραγματικότητα από την οποία όλοι τρεφόμαστε!

Όχι, δεν είμαστε έθνος βλαμμένων, αντίθετα είμαστε άνθρωποι - όπως όλοι - που κουβαλούν "βιώματα"... "βιώματα" που μας καθοδηγούν και ενίοτε μας επιβάλλουν συμπεριφορές "ξένες" προς την φυσική μας κλίση... "βιώματα" που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο μας προτρέπουν στην ημιμάθεια, η οποία επικαλυμμένη με τα πέπλα της δογματικής γνώσης δεν μας επιτρέπει να διευρύνουμε όσο το δυνατόν τον ορίζοντα στην πνευματική μας οπτική...                                                                                             (σημ.: Την λέξη "βιώματα" μπορείτε να την αντικαταστήσετε με όποια άλλη νομίζετε πιο κατάλληλη)

Γι' αυτό άλλωστε μία και μόνη ανάγνωση εφημερίδων, ιστολογίων, μηνυμάτων, αναλύσεων, συζητήσεων, προφορικών και γραπτών απόψεων και ό,τι άλλου κυκλοφορεί, με όλες αυτές τις αντιφάσεις και τις συναισθηματικές μεταπτώσεις που εκφράζονται δημόσια θα πείσει και τον πιο καλόπιστο/κακόπιστο αναγνώστη πως ό,τι συμβαίνει "σήμερα" αποτελεί μια θαυμάσια ευκαιρία για το "αύριο" (και είναι πράγματι παράδοξο πως μπορούμε να ωφελούμαστε από μία τραγωδία) παρά το γεγονός πως, ακόμη δεν είμαστε έτοιμοι(;) για πραγματικές ρήξεις και πολιτικές και κοινωνικές. Οπωσδήποτε, υπάρχει θέληση...  δεν φτάνει όμως από μόνη της. Και αυτό είναι το κομβικό σημείο στο οποίο θα πρέπει να είμαστε πολλοί προσεκτικοί, διότι περνώντας απέναντι δεν μπορείς ποτέ να γνωρίζεις από πριν τι είναι αυτό το "απέναντι".

Για πρώτη ίσως φορά στα τελευταία είκοσι χρόνια ο αναρχισμός έρχεται στην επιφάνεια, όχι ως παραβατική/αντικοινωνική/εχθρική συμπεριφορά αλλά, όπως του αξίζει... ως στάση ζωής και ως εναλλακτικό σύστημα κανόνων και αξιών... (ναι, διέπεται από κανόνες και αξίες!) Η δημοκρατία είναι τόσο πληθωρική (το αναφέρω ως θετικό στοιχείο) που αξίζει τον κόπο να επαναπροσδιορίζει που και που το ποιοτικό της περιεχόμενο και κατά πως φαίνεται, αυτό συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα. Διαβάζω, ακούω γύρω μου ανθρώπους (ιδιαίτερα την τελευταία εβδομάδα και λόγω της κατάστασης που επικρατεί) που αναρωτιούνται σχετικά, γιατί δεν είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν, να μάθουν και κατά συνέπεια να συγκρίνουν και να επιλέξουν τι τους πάει περισσότερο... Δεν είχαν την ευκαιρία αυτή ποτέ... είπαμε η ημιμάθεια...

Οι περισσότεροι από εμάς, μάθαμε να μετρούμε τα πάντα σε μία κλίμακα από τ' αριστερά μέχρι τα δεξιά, κάτι που θεωρείται δεδομένο, ενώ ό,τι άλλο πέρα και πάνω από αυτό θεωρείται τουλάχιστον... "δύσκολο" και "ξένο". Να λοιπόν ένα πρώτο μας λάθος! Συμβιβαστήκαμε με ό,τι βρήκαμε, βολευτήκαμε και τώρα που αναζητούμε απαντήσεις πρακτικές, και λύσεις, προσπαθούμε στα γρήγορα - ρίχνοντας μια ματιά στην θεωρία - να εξηγήσουμε, να διορθώσουμε, να εφαρμόσουμε και να δημιουργήσουμε... όμως η πολιτική δεν είναι "Τσελεμεντές"...

Από την άλλη, συνάνθρωποί μας για λόγους "διαφορετικότητας", τυχαίας ή μη περιθωριοποίησής τους, ή λόγω έλλειψης ευκαιριών... ακόμη-ακόμη και λόγω παρερμηνείας και περιορισμένης γνώσης, αυτοανακηρύχτηκαν σε αναρχικούς, αντιεξουσιαστές, ρομπέν των δασών και των δρόμων, δικαιολογώντας "ιδεολογικά" το κοινωνικό τους μίσος μέσω των καταστροφών και μιας "πάλης" που ποτέ μα ποτέ δεν μπορεί να φέρει κανένα θετικό αποτέλεσμα.

(Ειδικά τα τελευταία χρόνια) επικρατεί ιδεολογική σύγχυση και η σύγχυση αυτή δεν δίδει κανένα απτό αποτέλεσμα, δεν εμπνέει κανένα απολύτως όραμα και απαξιώνει κάθε προσπάθεια... τη στιγμή που έχουμε ανάγκη από λύσεις άμεσα.

Σήμερα στους δρόμους έχουν βγει τα παιδιά και οι έφηβοι! Ό,τι κι αν πουν, ό,τι κι αν ζητούν, έχουν το δίκιο με το μέρος τους. Γιατί; Γιατί αυτοί θα έρθουν μετά από εμάς... και η αλλαγή αυτή θα συμβεί σύντομα! Πάντα έτσι συμβαίνει. Έχουμε λοιπόν υποχρέωση να τους ακούσουμε, ακόμη κι αν δεν συμφωνούμε.

Δεν είναι όμως μόνον οι νέοι. Το πρόβλημα το αντιμετωπίζουμε όλοι μας! Αύριο θα είναι οι αγρότες... Μεθαύριο μπορεί να είναι και πάλι οι συνταξιούχοι. Αργότερα κάποιοι άλλοι... Όλα αυτά τι δείχνουν; Ότι το σύστημα διακυβέρνησης το οποίο - προς το παρόν - υπερασπίζουμε και εφαρμόζουμε είναι προβληματικό, διεφθαρμένο, αδιάφορο, αναποτελεσματικό, αντικοινωνικό, επικίνδυνο, παρωχημένο... εξαιτίας ανθρώπων και τυχοδιωκτικών πολιτικών που ακολουθήθηκαν και εφαρμόστηκαν(...),  με αποτέλεσμα να δημιουργούνται περισσότερα προβλήματα απ' όσα επιλύονται!

Λόγω λοιπόν της ανάγκης που διακρίνω γύρω μου όσον αφορά στην γνωριμία με τον αναρχισμό ή με το "κάτι άλλο" που θα μπορούσε να αντικαταστήσει το υπάρχον σύστημα διακυβέρνησης, αποφάσισα να αναδημοσιεύσω μέσα στο Σαββατοκύριακο δύο εξαιρετικά κείμενα τα οποία βρήκα στο διαδίκτυο και αξίζουν προσοχής και μελέτης. Οπωσδήποτε δεν είναι μόνον αυτά. Υπάρχουν χιλιάδες δημοσιευμένα άρθρα, βιβλία κ.λπ. Με λίγο ψάξιμο, ο καθένας μπορεί να σχηματίσει μια σφαιρική εικόνα... η οποία δεν έχει καμία σχέση με καταστροφές, λεηλασίες και όλα τα παρελκόμενα τους. Εξάλλου, ο αναρχισμός απέχει κατά πολύ από την βία και την τρομοκρατία.

Το πρώτο κείμενο ανήκει στον Β. Ραφαηλίδη, το βρήκα στο blog στραβοβελονιά  και αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο του: "Η μεγάλη περιπέτεια του μαρξισμού". Είχα την χαρά στα χρόνια της πρώτης μου νεότητας να γνωριστώ με τον Β. Ραφαηλίδη και είχα την τιμή να διαφωνήσω αρκετά μαζί του... όμως, ακόμη και στην διαφωνία ήταν ένας άνθρωπος που πρώτα-πρώτα άκουγε! Τέτοιοι άνθρωποι μας λείπουν σήμερα! Άνθρωποι που θα μπορούσαν ν' αποτελούν φάροι και πλοηγοί μέσα στην τρικυμία και την θαλασσοταραχή! ...Γιατί όπως και να το κάνουμε, όλοι μας, μεγαλόσχημοι ή μη, αρκούμαστε στην μετριότητά μας και δεν επιθυμούμε, δεν προσπαθούμε, δεν δοκιμάζουμε να διακριθούμε... να γίνουμε άριστοι και χρήσιμοι.

Να μια πρώτη διαφορά του αναρχισμού με οποιαδήποτε άλλη ιδεολογική τοποθέτηση ή στάση ζωής: Ο αναρχισμός επιζητεί και επιβραβεύει τους άξιους και τους αναδεικνύει ενώ παράλληλα, επιδιώκει την καθημερινή επιβεβαίωσή του μέσα από την καθημερινότητα του κάθε ατόμου χωριστά και όχι της μάζας (τουλάχιστον στην εκδοχή του εκείνη που βρίσκω πιο οικεία).

Το δεύτερο κείμενο ανήκει σε έναν νέο φίλο και συνοδοιπόρο (θέλω να πιστεύω) του οποίου την ανωνυμία σέβομαι! Αν και το συγκεκριμένο απόσπασμα είχε δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα του, παρατήρησα πως έχει αφαιρεθεί σχετικά πρόσφατα. Ελπίζω πως αυτό έγινε για λόγους διόρθωσης ή εμπλουτισμού και όχι για λόγους που κατανοώ απόλυτα... Εν πάση περιπτώσει, αν μου ζητηθεί ή απαιτηθεί να το αποσύρω, θα το πράξω σεβόμενος την επιθυμία του.

Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, το πρώτο κείμενο θα το δημοσιεύσω αύριο (σήμερα κάποια στιγμή) και το δεύτερο την Κυριακή. Ελπίζω - αν και μακροσκελή - να δώσουν κάποιες απαντήσεις κι ένα κίνητρο για περισσότερη αναζήτηση. Προς το παρόν, μένω εδώ...                 

Περί πολιτικής και διακυβέρνησης

Σεμνά και ταπεινά

"... Πιστεύω ότι σε τριάντα χρόνια οι υπουργοί θα είναι λίγο πιο ικανοί, αλλά όσο έντιμοι είναι και οι σημερινοί. Η ιστορία της Αγγλίας είναι για μένα ο καθρέπτης του μέλλοντός μας. Πάντα θα βρίσκεται ένας βασιλιάς που θα θέλει ν' αυξήσει τα προνόμιά του. Πάντα θα υπάρχει η φιλοδοξία να γίνεις βουλευτής. Η δόξα και μερικές χιλιάδες φράγκα που κέρδισε ο Μιραμπώ δεν θ' αφήνουν τους πλούσιους της επαρχίας να κοιμηθούν. Αυτό θα τ' ονομάσουν φιλελευθερισμό κι αγάπη προς τον λαό. Πάντα οι βασιλόφρονες θα φιλοδοξούν να γίνουν ομότιμοι οι βουλευτές. Στο σκάφος του κράτους, όλοι θα θέλουν να ασχοληθούν με τις μανούβρες γιατί είναι καλοπληρωμένες.

Δεν θα υπάρξει ποτέ, λοιπόν, θέση για έναν απλό επιβάτη;"

Απόσπασμα από το Le Rouge et le Noir του Stendhal, 1830