Πως η ΕΕ εξαρτάται από την Τουρκία: Κρίσιμες πρώτες ύλες

γράφει ο Βαγγέλης Χωραφάς

 

Λίθιο, κοβάλτιο, βανάδιο, γραφίτης, βισμούθιο, είναι κάποιες από τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας για την ΕΕ. Συγκεκριμένα, ο κατάλογος αυτής της κατηγορίας πρώτων υλών για το 2020, περιέχει 30 ύλες έναντι 14 υλών του καταλόγου του 2011, 20 υλών του καταλόγου του 2014 και 27 υλών του καταλόγου του 2017.

Η Κομισιόν θεωρεί τις πρώτες ύλες ως κρίσιμης σημασίας όταν είναι απαραίτητες για την οικονομία, αλλά δεν μπορούν να εξορυχθούν με αξιόπιστο τρόπο εντός της ΕΕ και ως εκ τούτου, εισάγονται.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι πρώτες ύλες που είναι σημαντικές για την ενίσχυση της ψηφιοποίησης και τις μελλοντικές τεχνολογίες.

Ο βωξίτης, το λίθιο, το τιτάνιο και το στρόντιο προστίθενται στον κατάλογο για πρώτη φορά, ενώ το ήλιο, παρά το ότι παραμένει πηγή ανησυχίας, αφαιρέθηκε από τον κατάλογο του 2020 λόγω μείωσης της οικονομικής του σημασίας.

Η εξάρτηση από την Τουρκία

Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ δύο πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας, το αντιμόνιο και τα βορικά άλατα. Στην πραγματικότητα, η ΕΕ είναι πλήρως εξαρτημένη από την Τουρκία σε ό,τι αφορά αυτές τις πρώτες ύλες.

Για το αντιμόνιο, το ποσοστό εξάρτησης της ΕΕ από εισαγωγές από τρίτες χώρες ανέρχεται στο 100%. Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ το 62% του αντιμονίου που χρειάζεται. Το αντιμόνιο χρησιμοποιείται στην αμυντική/διαστημική βιομηχανία, στην κλωστοϋφαντουργία, στην αυτοκινητοβιομηχανία και στις κατασκευές.

Για τα βορικά άλατα, το ποσοστό εξάρτησης της ΕΕ από εισαγωγές ανέρχεται στο 100%.

Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ το 98% των βορικών που χρειάζεται και τα οποία χρησιμοποιούνται στην αμυντική/διαστημική βιομηχανία, στα ηλεκτρονικά, στην αυτοκινητοβιομηχανία, στις βιομηχανίες έντασης ενέργειας, στην ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, στον αγροτοδιατροφικό τομέα, στον ψηφιακό τομέα και στις κατασκευές.

Μαζί με τις μεταναστευτικές ροές, τα βορικά άλατα και το αντιμόνιο αποτελούν μία δεύτερη στρόφιγγα την οποία η Άγκυρα μπορεί να χρησιμοποιεί κατά το δοκούν, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Η πορεία απεξάρτησης της ΕΕ

Η εξάρτηση της ΕΕ από τρίτες χώρες στον τομέα των πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας, έχει ανησυχήσει τις Βρυξέλλες. Το σπάσιμο του κύκλου της εξάρτησης αποτελεί προτεραιότητα για την Κομισιόν, με το βάρος να δίδεται στην απεξάρτηση από την Κίνα.

Η ΕΕ εξαρτάται από τις κινεζικές εξαγωγές κατά 38% στον βαρίτη, 93% στο βισμούθιο, 27% στο γάλλιο, 17% στο γερμάνιο, 93% στο μαγνήσιο, 47% στον φυσικό γραφίτη, 9% στον φώσφορο, 11% στα πυριτιούχα μέταλλα και σε απροσδιόριστα ποσοστά στο τιτάνιο, στο βολφράμιο και στο βανάδιο.

Το σχέδιο των Βρυξελλών περιλαμβάνει τη διαμόρφωση μίας «Συμμαχίας της ΕΕ για τις κρίσιμες πρώτες ύλες». Μεταξύ των προτεραιοτήτων της συμμαχίας περιλαμβάνονται η ανάπτυξη προηγμένης τεχνολογίας για τις μπαταρίες και το υδρογόνο ως καύσιμο, η διασφάλιση της προμήθειας σπάνιων γαιών και άλλων στοιχείων που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μαγνητών και η προώθηση επενδύσεων καινοτομίας στην ΕΕ. Η εξάρτηση της αγοράς νέας τεχνολογίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων από μπαταρίες κινεζικής προέλευσης κατά 80%, είναι κάτι που ανησυχεί την Κομισιόν. Στην ευρωπαϊκή στρατηγική περιλαμβάνεται και η χρήση του δορυφόρου «Κοπέρνικος» για τον εντοπισμό κοιτασμάτων και τη διαχείριση των υπαρχόντων.

Η πανδημία αποκάλυψε μία ζοφερή πραγματικότητα για την ΕΕ, αφού έφερε στο φως τα σημεία τρωτότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Από τις μπαταρίες μέχρι την ανανεώσιμη ενέργεια, ο κορωνοϊός κατέδειξε μία πικρή αλήθεια: Η Ευρώπη δεν μπορεί να το κάνει μόνη της, είναι εξαρτημένη από συγκεκριμένα προϊόντα, από πρώτες ύλες και από εφοδιαστικές αλυσίδες.

Από εδώ προκύπτει και η αντεπίθεση της Κομισιόν, η οποία συνειδητοποίησε ότι χωρίς υλικά όπως το στρόντιο και το κοβάλτιο δεν υπάρχει καμία βάση για την Πράσινη Ατζέντα της.

Η συσχέτιση της εξάρτησης της ΕΕ από τη μορφή του καθεστώτος των χωρών εισαγωγής, δίνει μία πρόσθετη σημασία στο θέμα. Η Κομισιόν θεωρεί ότι πρέπει να σπάσει η εξάρτηση από χώρες με αυταρχικά καθεστώτα. Δηλαδή, απεξάρτηση από τις κατά 93% εισαγωγές από το μαγνήσιο που χρησιμοποιείται στην κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών και καθισμάτων αυτοκινήτου, από την Κίνα του Σι Τζινπίνγκ, του 85% του νιόβιου που χρησιμοποιείται στα αεροπορικά καύσιμα και στους αγωγούς φυσικού αερίου και προέρχεται από τη Βραζιλία του Ζαΐρ Μπολσονάρο και του 98% των βορικών αλάτων που χρησιμοποιούνται στα πυρίμαχα προϊόντα και προέρχονται από την Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν.

Η εμπειρία της εξάρτησης από το μονοπώλιο του ρωσικού φυσικού αερίου, έδειξε ότι υπάρχει ένα ρίσκο που η ΕΕ δεν θα ήθελε να ξαναπάρει, σε ό,τι αφορά τους τομείς των ηλεκτρονικών και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στους οποίους η επιρροή του Πεκίνου είναι μεγάλη. Και γίνεται μεγαλύτερη αν υπολογιστεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του κοβαλτίου που παράγεται στο Κονγκό, αλλά και του αυστραλιανού λιθίου, υφίστανται επεξεργασία στην Κίνα, πριν εξαχθούν στην ΕΕ.

Με τα δεδομένα αυτά, η Τουρκία είναι καλά τοποθετημένη απέναντι στην ΕΕ. Μπορεί να εξαρτάται σε διάφορους τομείς από την ευρωπαϊκή τεχνογνωσία, αλλά και η ίδια έχει δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς εξάρτησης της ΕΕ από τις κρίσιμες πρώτες ύλες.

 

Εξωτερική πολιτική, κυπριακό και σημιτικός αμοραλισμός

Όπως ήταν φυσικό κι επόμενο, το χθεσινό tweet της κ. Διαμαντοπούλου, προκάλεσε πολλές αντιδράσεις τόσο για το περιεχόμενο όσο και για το ύφος με το οποίο είναι γραμμένο.

Η κ. Διαμαντοπούλου, δυστυχώς για εκείνη κι ακόμη χειρότερα για εμάς, αντιπροσωπεύει ό,τι πιο σάπιο έχει να επιδείξει η ελληνική πολιτική σκηνή. Οι μόνοι που δεν συμμερίζονται αυτή τη άποψη είναι οι οπορτουνιστές της πολιτικής μας ζωής, όπως ο πρόεδρος της ΝΔ, Κυριάκος Μητσοτάκης κι ο αντιπρόεδρός του Άδωνις Γεωργιάδης ο οποίος, λαλίστατος όπως είναι πάντα, είχε χαρακτηρίσει «λαμπρή» (sic) την επιλογή της Άννας Διαμαντοπούλου για τη θέση του Γ.Γ. του ΟΟΣΑ… υποψηφιότητα την οποία τελικά απέσυρε η τελευταία λόγω της διαβλεπόμενης αποτυχίας.

Η κ. Διαμαντοπούλου είναι από τους ανθρώπους εκείνους που συνηθίζουν να προσβάλλουν την νοημοσύνη μας με «σοβαρότητα» κι «αξιοπρέπεια», κι επενδύουν στη κοντή μνήμη αλλά και την γενικότερη αστική μας ευπρέπεια που δεν θέλει ούτε διχόνοιες, ούτε εντάσεις, ούτε παροξυσμούς. Είναι από εκείνους που πιστεύουν ότι τα εθνικά μας θέματα, ως κομμάτι της γενικότερης πολιτικής διαχείρισης, οφείλουν - κι αυτά - να αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Τι διαπραγμάτευσης; Δεν έχει καμία απολύτως σημασία.

Αν θα μπορούσαμε να την προσωποποιήσουμε, αυτή ακριβώς είναι η κληρονομιά της εποχής Σημίτη και του «εκσυγχρονιστικού» ΠΑΣΟΚ που, σε αντιδιαστολή με το πατριωτικό κέντρο, ανέδειξε ένα πλήθος γραφειοκρατών και τεχνοκρατών με υποχωρητική νοοτροπία, άγνοια κι απουσία στόχου. Δίχως όραμα κι αδυναμία κατανόησης του πραγματικού κινδύνου και για την χώρα μας και για τον λαό μας. Γι’ αυτό άλλωστε χρησιμοποιούν με ευκολία όρους όπως «συμφέροντα», «πατριωτισμός», «μέλλον», «εξέλιξη», «δημοκρατία», «πολιτισμός», «συναίνεση»  κ.ο.κ.

Η εκλογική κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ το 2012, διοχέτευσε όλες αυτές τις δυνάμεις κι έστειλε όλα αυτά τα πρόσωπα στα υπόλοιπα κόμματα. Έτσι, τους βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας. Εν πάση περιπτώσει και για να μην μακρηγορώ, αυτό το πολιτικό κατεστημένο επιβεβαιώνει διαρκώς πως  δεν γνωρίζει τι θέλει, δεν έχει κανένα σχέδιο και δεν μπορεί να προσφέρει στην πατρίδα και τον ελληνισμό ό,τι έχει πραγματικά ανάγκη. Δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι, προσδοκούν ανάσταση νεκρών, πιστεύουν σε θαύματα και περιμένουν τη λύση από τον από μηχανής θεό που θα τους βγάλει από την δύσκολη θέση. 

Για να μην έχουμε αυταπάτες κι επειδή το κυπριακό λειτουργεί ως πλατφόρμα απορρόφησης κραδασμών, η ελληνική πολιτική ελίτ αντιλαμβάνεται την διαμόρφωση και την άσκηση της εξωτερικής μας πολιτικής ως τεχνοκρατικό ζήτημα πλήρως εναρμονισμένο με την «δυτική θεώρηση των πραγμάτων» και δεν την αφορά ιδιαίτερα η ακεραιότητα του ελληνισμού και η υπεράσπιση των εθνικών μας θεμάτων αφού αυτή εξυπηρετείται (κυρίως και με οικονομικούς όρους) από τον ευρωπαϊκό παράγοντα.

Αν η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν βρει τρόπο να απαλλαγεί από τα σημιτικά βαρίδια – βλέπε ΕΛΙΑΜΕΠ, ακαδημαϊκούς, επιτρόπους, και λοιπούς… αν η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν σχεδιαστεί εκ νέου με όραμα, στόχους κι αυτοπεποίθηση σε πολλαπλά επίπεδα – όπως σε άλλο χρόνο και με άλλη ευκαιρία έχει επισημάνει κι ο Νίκος Δένδιας, πολύ φοβάμαι πως θα δούμε και θα βιώσουμε δράματα.  

Η «παγίδα του Θουκυδίδη»: Έρχεται παγκόσμιος πόλεμος;

γράφει ο Βαγγέλης Χωραφάς

 

Η παγίδα του Θουκυδίδη είναι μία θεωρία η οποία προσπαθεί να εξηγήσει τις σχέσεις ανάμεσα σε μία ηγεμονική δύναμη που βρίσκεται σε άνοδο και σε μία ηγεμονική δύναμη που βρίσκεται σε πτώση. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, οι τριβές μεταξύ των δύο ηγεμονικών δυνάμεων μπορεί να οδηγήσουν σε ηγεμονικό πόλεμο. Αν η δύναμη που βρίσκεται σε πτώση κερδίσει αυτόν τον πόλεμο, τότε θα συνεχίσει την ηγεμονία της, αν τον χάσει, τότε θα την διαδεχτεί η αναδυόμενη δύναμη.

Η θεωρία αυτή αντλεί την έμπνευση της από την «ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου» του Θουκυδίδη. Ο Θουκυδίδης περιγράφει το πώς η Σπάρτη που αποτελούσε την ισχυρότερη πόλη—κράτος της εποχής, είδε την ηγεμονία της να αμφισβητείται από την ραγδαία άνοδο της Αθήνας, η οποία φιλοδοξούσε να γίνει η επόμενη ηγεμονική δύναμη. Ο φόβος του ενδεχόμενου να συνεχίσει η Αθήνα την ανοδική της πορεία, ώθησε την Σπάρτη στην κήρυξη πολέμου. Η Αθήνα έχασε τον πόλεμο και η ανοδική της πορεία τερματίστηκε.

Την θεωρία του διατύπωσε το 2015 σε ένα άρθρο του ο καθηγητής Graham Allison στο περιοδικό The Atlantic, ενώ το 2017 εξέδωσε και ένα σχετικό βιβλίο. Στο βιβλίο του ο Allison παραθέτει 16 σχετικά ιστορικά παραδείγματα της παγίδας του Θουκυδίδη, ξεκινώντας από τα μέσα του 16ου αιώνα. Από τις 16 αυτές περιπτώσεις οι 12 κατέληξαν σε πόλεμο.

Την θεωρία αυτή έχουν υιοθετήσει πολλά think tanks και κέντρα λήψης αποφάσεων στην Δύση.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα, αναπτύσσεται και σήμερα ένα σχετικό σενάριο. Η Κίνα (η νέα Αθήνα) αποτελεί ανερχόμενη οικονομική, τεχνολογική και στρατιωτική δύναμη, αμφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ (η νέα Σπάρτη) που βρίσκονται σε πτωτική πορεία.

Η κρίση του κορωνοϊού συμβάλλει σημαντικά στην δημιουργία παρόμοιων εικόνων και αφηγημάτων, μέσα από τον τρόπο που το Πεκίνο και η Ουάσιγκτον αντιμετώπισαν την πανδημία. Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι η στρατηγική Τραμπ για μείωση του αποτυπώματος των ΗΠΑ στον κόσμο, αφήνει ένα κενό ηγεμονίας που φιλοδοξεί να καλύψει η Κίνα. Το δόγμα Μπάιντεν «η Αμερική επέστρεψε», φιλοδοξεί να καλύψει αυτό το κενό.

Η ανάδειξη της παγίδας του Θουκυδίδη, θέλει να υποδείξει ότι δεν είναι υποχρεωτικό οι δύο ηγεμονικές δυνάμεις να οδηγηθούν στον πόλεμο.

Για τον εμπνευστή της θεωρίας, οι ΗΠΑ οφείλουν να δείξουν στην Κίνα ότι δεν πρόκειται να κερδίσει έναν μεταξύ τους πόλεμο. Μόνο έτσι υπάρχουν πιθανότητες να διευθετηθεί η μεταξύ τους τριβή και να αποφευχθεί η παγίδα του Θουκυδίδη.

Κριτικές παρατηρήσεις:

Η θεωρία αυτή αποφεύγει να αναφερθεί στο κοινωνικό σύστημα που επικρατεί σε κάθε περίοδο και τις μετεξελίξεις του. Επίσης δεν διαχωρίζει τους πολέμους για την παγκόσμια ηγεμονία, από τους πολέμους/συγκρούσεις μεταξύ περιφερειακών δυνάμεων, ή μεταξύ περιφερειακών και ηγεμονικών δυνάμεων. Ένας συνδυασμός της θεωρίας των «μακρών κυμάτων του καπιταλισμού» και των αναλύσεων της εξέλιξης του world-system, μπορεί να μας δώσει καλύτερη εικόνα για τους παγκόσμιους πολέμους.

Οι παγκόσμιοι πόλεμοι αφορούν συγκρούσεις ανάμεσα στις παγκόσμιες ηγεμονικές δυνάμεις του καπιταλιστικού συστήματος και τις ανάλογες περιφερειακές δυνάμεις.

Η αντίληψη ότι οι παγκόσμιοι πόλεμοι είναι μόνο οι γνωστοί Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος πάσχει από ιστορικό βάθος και είναι ιδεολογικά υπερκαθορισμένη από το νικητή τους, δηλαδή τις ΗΠΑ. Παγκόσμιοι Πόλεμοι είναι μόνο αυτοί που συμμετείχαν και νικήσαν οι ΗΠΑ. Στο βαθμό που οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα που θα μπορούσε να γίνει η παγκόσμια υπερδύναμη, μόνο πόλεμοι που την περιλαμβάνουν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως παγκόσμιοι.

Η παγκόσμια ιστορία, όμως, δείχνει διαφορετικά πράγματα. Το παγκόσμιο σύστημα κρατών –αυτό που διαμορφώθηκε με βάση την οικονομία της αγοράς– βρίσκεται σε μόνιμη κατάσταση κινητικότητας. Τα κράτη κερδίζουν ή χάνουν βαθμίδες στη παγκόσμια ιεραρχία μέσα από συγκρούσεις. Στο μεγαλύτερο βαθμό οι διακρατικές συγκρούσεις είναι δομικά προσδιορισμένες από το παγκόσμιο οικονομικοκοινωνικό σύστημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι συγκρούσεις υποκινούνται από τις μεταβολές του δομικού πλαισίου του συστήματος. Τα κράτη συγκρούονται επίσης και για άλλα ζωτικά τους συμφέροντα όπως οι εδαφικές διεκδικήσεις, η δυνατότητα πρόσβασης σε φυσικούς πόρους ή οι ιδεολογίες.

Παρατηρώντας το παγκόσμιο σύστημα τα τελευταία 500 χρόνια, βλέπουμε ότι κάθε σύγκρουση για τη παγκόσμια ηγεμονία αναδεικνύει ένα παγκόσμιο ηγεμόνα και μια σειρά περιφερειακών ηγεμονικών δυνάμεων, μια εκ των οποίων θα είναι ο επόμενος ηγεμόνας του συστήματος.

Με τα μέχρι σήμερα δεδομένα, το παγκόσμιο σύστημα αντιμετώπισε τους ακόλουθους παγκόσμιους πολέμους.

1. 1494-1517, Πόλεμος της Ιταλίας και του Ινδικού Ωκεανού: Παγκόσμιος ηγεμόνας η Πορτογαλία. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία, Ολλανδία.

2. 1580-1608, Ισπανικοί Πόλεμοι: Παγκόσμιος ηγεμόνας η Ολλανδία. Μεγάλες Δυνάμεις: Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία.

3. 1688-1713, Πόλεμοι των Μεγάλων Συμμαχιών: Παγκόσμιος ηγεμόνας αναδεικνύεται η Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες Δυνάμεις: Γαλλία, Ολλανδία, Ισπανία, Ρωσία.

4. 1792-1815, Ναπολεόντειοι Πόλεμοι: Παγκόσμιος ηγεμόνας: σταθεροποιείται η Μεγάλη Βρετανία. Μεγάλες Δυνάμεις: Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, ΗΠΑ, Ιαπωνία.

5. 1914-1945, Α΄Π.Π. και Β΄Π.Π. ή οι πόλεμοι εναντίον της Γερμανίας: Παγκόσμιος ηγεμόνας αναδεικνύονται οι ΗΠΑ. Μεγάλες Δυνάμεις Αγγλία, ΕΣΣΔ.

6. 1947-1989, Ψυχρός Πόλεμος: Παγκόσμιος ηγεμόνας: σταθεροποιούνται οι ΗΠΑ. Μεγάλες Δυνάμεις: Κίνα, Ρωσία, Ινδία, ΕΕ.

Με τα σημερινά δεδομένα, παγκόσμιος πόλεμος θα υπάρξει όταν αμφισβητηθεί η ηγεμονία των ΗΠΑ από μία ή περισσότερες μεγάλες δυνάμεις. Και το κυριότερο αίτιο μιας τέτοιας σύγκρουσης δεν θα είναι ο πολιτικός βολονταρισμός, αλλά κατά κύριο λόγο οι ευρύτερες συστημικές αλλαγές που θα διαμορφώσουν νέα χαρακτηριστικά στο οικονομικοκοινωνικό σύστημα και μια νέα ιεράρχηση στην παγκόσμια αλυσίδα των κρατών.

Εκτιμήσεις:

Πριν φτάσει κάποιος στο σημείο να απαντήσει αν υπάρχει στο τραπέζι η παγίδα του Θουκυδίδη, θα πρέπει πρώτα να δώσει απάντηση σε ένα σημαντικό ερώτημα. Το παγκόσμιο οικονομικοκοινωνικό σύστημα, δηλαδή ο καπιταλισμός προς ποια κατεύθυνση εξελίσσεται και η Κίνα, ως ανερχόμενη ηγεμονική δύναμη μπορεί να στηρίξει ή να ανατρέψει αυτή την πορεία;

Γιατί από τη στιγμή που η Κίνα ως ανερχόμενη ηγεμονική δύναμη μπορεί να διαχειριστεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, είτε προωθώντας την πορεία του, είτε ανατρέποντας την και δημιουργώντας ένα νέο σύστημα , τότε μπορεί να ενεργοποιηθεί και η παγίδα του Θουκυδίδη.

Τουλάχιστον για όσους την υιοθετούν.