H γεωοικονομία του λιθίου

γράφει ο Νάσος Πετράκης

Καθώς η παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων αυξάνεται σε όλο τον κόσμο, η ζήτηση για λίθιο, βασικό συστατικό του πιο ευρέως χρησιμοποιούμενου μοντέλου μπαταρίας, αυτού των ιόντων λιθίου, εκτοξεύεται. Ωστόσο, η παραγωγή αυτής της πρώτης ύλης δεν συμβαδίζει με τις ανάγκες. Ο κίνδυνος είναι ότι θα γίνει ένα ολοένα και πιο πολιτικό ζήτημα στον ανταγωνισμό μεταξύ χωρών για την τοπική παραγωγή μπαταριών για ηλεκτρικά οχήματα, μια ευκαιρία για να προωθηθεί η εκβιομηχάνιση. Διαβάστε τη συνέχεια εδώ: https://www.geoeurope.org/2022/09/22/h-geooikonomia-toy-lithioy/

Υπάρχουν όπλα που προκαλούν τεχνητό τσουνάμι;

γράφει ο Βαγγέλης Χωραφάς  

Οι στρατιωτικοί επιστήμονες εξετάζουν την πιθανότητα παραγωγής και τηλεκαθοδήγησης τσουνάμι από τη δεκαετία του 1940. Σήμερα η απάντηση είναι ότι υπάρχουν από το παρελθόν οι σχετικές τεχνικές. Επισήμως, τέτοιου είδους όπλα δεν υπάρχουν.

Ο προβληματισμός ξεκινάει από το λιμάνι του Χάλιφαξ στις 6 Δεκεμβρίου 1917. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι σε πλήρη εξέλιξη και στο καναδικό λιμάνι, όπου για αρκετό καιρό πηγαινοέρχονταν εμπορικά πλοία φορτωμένα με οπλισμό που προορίζονταν για τις δυνάμεις της Αντάντ, η σύγκρουση δύο πλοίων προκαλεί μια τεράστια έκρηξη περίπου τριών κιλοτόνων. Θα χρειαστούν 28 χρόνια, δηλαδή οι ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, πριν δούμε μια απελευθέρωση ενέργειας παρόμοιου μεγέθους.

Αμέσως μετά την έκρηξη το Χάλιφαξ κατακλύστηκε από ένα θανατηφόρο τσουνάμι. Ένα γιγάντιο κύμα, ύψους περίπου δεκαοκτώ μέτρων, που μαζί με την έκρηξη θα στοιχίσει περίπου δύο χιλιάδες ζωές και σχεδόν δέκα χιλιάδες τραυματισμούς. Μια τραγωδία που είχε συγκλονίσει την κοινή γνώμη της εποχής και που θα σκεφτόταν ολόκληρες γενιές στρατιωτικών επιστημόνων, θέτοντας επίμονα ένα ερώτημα: τι θα γινόταν αν μπορούσε να δημιουργηθεί ένα τσουνάμι;

Το Σχέδιο Seal

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο, ήταν οι πρώτες χώρες που διερεύνησαν τη δυνατότητα δημιουργίας τεχνητού τσουνάμι που θα μπορούσε να καθοδηγηθεί εναντίον εχθρικών πόλεων. Το αγγλοαμερικανικό ενδιαφέρον για τη βόμβα του τσουνάμι έφερε μεγάλα ποσά στα ταμεία του Πανεπιστημίου του Όκλαντ της Νέας Ζηλανδίας μεταξύ 1944 και 1945, όπου ένας οραματιστής καθηγητής, ο Thomas Leech, υποσχέθηκε ότι θα μπορούσε να δημιουργήσει θανατηφόρα ανώμαλα κύματα, μέσα από συστηματικά σχεδιασμένες εκρήξεις.

Οι υποσχέσεις του Leech θα έπαιρναν τη μορφή του Σχεδίου Seal , στη διάρκεια του οποίου πραγματοποιήθηκαν σχεδόν τέσσερις χιλιάδες εκρήξεις μικρής κλίμακας στα ανοιχτά της χερσονήσου Whangaparaoa μεταξύ 1944 και 1945. Οι ιστορικοί συμφωνούν ως προς το γιατί οι πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών ενδιαφέρθηκαν να συγχρηματοδοτήσουν την έρευνα του Leech, παρακολουθώντας την πρόοδο τακτικά και με συνέπεια: μόλις το τεχνητό τσουνάμι μεταφερόταν από την επιστημονική φαντασία στην επιστήμη, θα δοκιμαζόταν στις ευάλωτες, και επομένως τέλειες για στόχους, ιαπωνικές ακτές.

Το πείραμα, που αποκαλύφθηκε στο κοινό της Νέας Ζηλανδίας μόλις το 1999, τελείωσε επιβεβαιώνοντας τη θέση του Leech: υπάρχει πιθανότητα δημιουργίας καταστροφικού τσουνάμι με την έκρηξη τουλάχιστον δύο τόνων εκρηκτικών οκτώ χιλιόμετρα από την ακτή-στόχο. Το 1986 το Γραφείο Ερευνών του Ναυτικού των ΗΠΑ, μετά από μελέτη, αποφάνθηκε ότι το σχέδιο ήταν ανεφάρμοστο. Ωστόσο, νέες έρευνες που έγιναν το 1999 από πανεπιστήμιο της Νέας Ζηλανδίας, απέδειξαν ότι το σχέδιο είναι εφαρμόσιμο.

Κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Βρετανός Barnes Wallis ανακάλυψε την σεισμική βόμβα. Οι βόμβες αυτές που εκρήγνυνται όχι πάνω από το έδαφος, ή στο έδαφος, αλλά κάτω από την επιφάνεια του εδάφους χρησιμοποιήθηκαν μαζικά στην τελευταία φάση του πολέμου.

Από τον Ψυχρό Πόλεμο μέχρι σήμερα

Αμέσως μετά το Σχέδιο Seal, χάρη στην αυγή του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνέχισαν την έρευνα για τη βόμβα τσουνάμι με απόλυτη αυτονομία, χωρίς να αναθέσουν τίποτα σε δευτερεύοντες συμμάχους. Ωστόσο, τα έγγραφα σχετικά με τα πειράματα δεν αποχαρακτηρίστηκαν ποτέ και επομένως δεν είναι δυνατό να εξακριβωθεί σε ποια αποτελέσματα οδήγησαν.

Ίσως επειδή ενημερώθηκαν για τις αμερικανικές στρατιωτικές έρευνες χάρη στην κατασκοπεία, ή ίσως επειδή και αυτοί γοητεύτηκαν από την ιδέα των θανατηφόρων νερών, οι Σοβιετικοί αφοσιώθηκαν επίσης στη μελέτη της χειραγώγησης των επίγειων στοιχείων για πολεμικούς σκοπούς. Είναι γνωστό, για παράδειγμα, ότι ο Αντρέι Ζαχάρωφ τέθηκε επικεφαλής του σχεδίου Lavina-στην ΕΣΣΔ υπήρχαν και τα σχέδια Mercury και Volcano ανάπτυξης τεκτονικών όπλων- ένα έργο που σχεδιάστηκε με στόχο να μελετήσει εάν και πώς ήταν δυνατό να βυθιστεί η δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών με την χρήση 100 εκατομμυρίων τόνων ΤΝΤ. Και ιστορικά ένα άλλο έργο, χωρίς ονομασία, ήταν αντικείμενο μυστικών συζητήσεων, με στόχο την ανάπτυξη όπλων ικανών να προκαλούν σεισμούς.

Στη μεταψυχροπολεμική περίοδο, πιο συγκεκριμένα το 1992, σε μια Ρωσία που μόλις είχε γεννηθεί από τις στάχτες της Σοβιετικής Ένωσης, ο Aleksei Vsevolodovich Nikolaev της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών θα γίνει ο εμπνευστής μιας νέας συζήτησης: η ανάπτυξη των τεκτονικών όπλων, που είναι δυνητικά ικανά να προκαλέσουν, εκτός από τσουνάμι, φαινόμενα όπως σεισμούς και ηφαιστειακές εκρήξεις.

Μετά από έρευνες και δοκιμές σε απομακρυσμένα μέρη, αλλά ποτέ επίσημα σε μαζική παραγωγή ή εξουσιοδότηση για χρήση σε κατοικημένες τοποθεσίες, τα όπλα που μπορούν να σηκώσουν τσουνάμι σε πόλεις, ήταν ένα από τα αγαπημένα θέματα των θεωριών συνωμοσίας από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Οι συνωμοσιολόγοι της Νότιας Ασίας έκαναν λόγο για βόμβα τσουνάμι το 2004, με αφορμή τον τρομερό σεισμό και το τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό. Και ένας αρχηγός κράτους, ο Ούγκο Τσάβες μίλησε για βόμβα τσουνάμι το 2010, κατηγορώντας τις Ηνωμένες Πολιτείες ότι δημιούργησαν τον σεισμό στην Αϊτή.

Από τις 5 Οκτωβρίου 1978 έχει τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη ENMOD (Environmental Modification Convention) η οποία απαγορεύει την με στρατιωτικά μέσα τροποποίηση του περιβάλλοντος και έχει υπογραφεί μέχρι σήμερα, από 78 χώρες. Όλα αυτά όμως, δεν σταματούν τις θεωρίες συνωμοσίας.

Πως η ΕΕ εξαρτάται από την Τουρκία: Κρίσιμες πρώτες ύλες

γράφει ο Βαγγέλης Χωραφάς

 

Λίθιο, κοβάλτιο, βανάδιο, γραφίτης, βισμούθιο, είναι κάποιες από τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας για την ΕΕ. Συγκεκριμένα, ο κατάλογος αυτής της κατηγορίας πρώτων υλών για το 2020, περιέχει 30 ύλες έναντι 14 υλών του καταλόγου του 2011, 20 υλών του καταλόγου του 2014 και 27 υλών του καταλόγου του 2017.

Η Κομισιόν θεωρεί τις πρώτες ύλες ως κρίσιμης σημασίας όταν είναι απαραίτητες για την οικονομία, αλλά δεν μπορούν να εξορυχθούν με αξιόπιστο τρόπο εντός της ΕΕ και ως εκ τούτου, εισάγονται.

Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι πρώτες ύλες που είναι σημαντικές για την ενίσχυση της ψηφιοποίησης και τις μελλοντικές τεχνολογίες.

Ο βωξίτης, το λίθιο, το τιτάνιο και το στρόντιο προστίθενται στον κατάλογο για πρώτη φορά, ενώ το ήλιο, παρά το ότι παραμένει πηγή ανησυχίας, αφαιρέθηκε από τον κατάλογο του 2020 λόγω μείωσης της οικονομικής του σημασίας.

Η εξάρτηση από την Τουρκία

Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ δύο πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας, το αντιμόνιο και τα βορικά άλατα. Στην πραγματικότητα, η ΕΕ είναι πλήρως εξαρτημένη από την Τουρκία σε ό,τι αφορά αυτές τις πρώτες ύλες.

Για το αντιμόνιο, το ποσοστό εξάρτησης της ΕΕ από εισαγωγές από τρίτες χώρες ανέρχεται στο 100%. Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ το 62% του αντιμονίου που χρειάζεται. Το αντιμόνιο χρησιμοποιείται στην αμυντική/διαστημική βιομηχανία, στην κλωστοϋφαντουργία, στην αυτοκινητοβιομηχανία και στις κατασκευές.

Για τα βορικά άλατα, το ποσοστό εξάρτησης της ΕΕ από εισαγωγές ανέρχεται στο 100%.

Η Τουρκία εξάγει στην ΕΕ το 98% των βορικών που χρειάζεται και τα οποία χρησιμοποιούνται στην αμυντική/διαστημική βιομηχανία, στα ηλεκτρονικά, στην αυτοκινητοβιομηχανία, στις βιομηχανίες έντασης ενέργειας, στην ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, στον αγροτοδιατροφικό τομέα, στον ψηφιακό τομέα και στις κατασκευές.

Μαζί με τις μεταναστευτικές ροές, τα βορικά άλατα και το αντιμόνιο αποτελούν μία δεύτερη στρόφιγγα την οποία η Άγκυρα μπορεί να χρησιμοποιεί κατά το δοκούν, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Η πορεία απεξάρτησης της ΕΕ

Η εξάρτηση της ΕΕ από τρίτες χώρες στον τομέα των πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας, έχει ανησυχήσει τις Βρυξέλλες. Το σπάσιμο του κύκλου της εξάρτησης αποτελεί προτεραιότητα για την Κομισιόν, με το βάρος να δίδεται στην απεξάρτηση από την Κίνα.

Η ΕΕ εξαρτάται από τις κινεζικές εξαγωγές κατά 38% στον βαρίτη, 93% στο βισμούθιο, 27% στο γάλλιο, 17% στο γερμάνιο, 93% στο μαγνήσιο, 47% στον φυσικό γραφίτη, 9% στον φώσφορο, 11% στα πυριτιούχα μέταλλα και σε απροσδιόριστα ποσοστά στο τιτάνιο, στο βολφράμιο και στο βανάδιο.

Το σχέδιο των Βρυξελλών περιλαμβάνει τη διαμόρφωση μίας «Συμμαχίας της ΕΕ για τις κρίσιμες πρώτες ύλες». Μεταξύ των προτεραιοτήτων της συμμαχίας περιλαμβάνονται η ανάπτυξη προηγμένης τεχνολογίας για τις μπαταρίες και το υδρογόνο ως καύσιμο, η διασφάλιση της προμήθειας σπάνιων γαιών και άλλων στοιχείων που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή μαγνητών και η προώθηση επενδύσεων καινοτομίας στην ΕΕ. Η εξάρτηση της αγοράς νέας τεχνολογίας ηλεκτρικών αυτοκινήτων από μπαταρίες κινεζικής προέλευσης κατά 80%, είναι κάτι που ανησυχεί την Κομισιόν. Στην ευρωπαϊκή στρατηγική περιλαμβάνεται και η χρήση του δορυφόρου «Κοπέρνικος» για τον εντοπισμό κοιτασμάτων και τη διαχείριση των υπαρχόντων.

Η πανδημία αποκάλυψε μία ζοφερή πραγματικότητα για την ΕΕ, αφού έφερε στο φως τα σημεία τρωτότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Από τις μπαταρίες μέχρι την ανανεώσιμη ενέργεια, ο κορωνοϊός κατέδειξε μία πικρή αλήθεια: Η Ευρώπη δεν μπορεί να το κάνει μόνη της, είναι εξαρτημένη από συγκεκριμένα προϊόντα, από πρώτες ύλες και από εφοδιαστικές αλυσίδες.

Από εδώ προκύπτει και η αντεπίθεση της Κομισιόν, η οποία συνειδητοποίησε ότι χωρίς υλικά όπως το στρόντιο και το κοβάλτιο δεν υπάρχει καμία βάση για την Πράσινη Ατζέντα της.

Η συσχέτιση της εξάρτησης της ΕΕ από τη μορφή του καθεστώτος των χωρών εισαγωγής, δίνει μία πρόσθετη σημασία στο θέμα. Η Κομισιόν θεωρεί ότι πρέπει να σπάσει η εξάρτηση από χώρες με αυταρχικά καθεστώτα. Δηλαδή, απεξάρτηση από τις κατά 93% εισαγωγές από το μαγνήσιο που χρησιμοποιείται στην κατασκευή ηλεκτρονικών υπολογιστών και καθισμάτων αυτοκινήτου, από την Κίνα του Σι Τζινπίνγκ, του 85% του νιόβιου που χρησιμοποιείται στα αεροπορικά καύσιμα και στους αγωγούς φυσικού αερίου και προέρχεται από τη Βραζιλία του Ζαΐρ Μπολσονάρο και του 98% των βορικών αλάτων που χρησιμοποιούνται στα πυρίμαχα προϊόντα και προέρχονται από την Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν.

Η εμπειρία της εξάρτησης από το μονοπώλιο του ρωσικού φυσικού αερίου, έδειξε ότι υπάρχει ένα ρίσκο που η ΕΕ δεν θα ήθελε να ξαναπάρει, σε ό,τι αφορά τους τομείς των ηλεκτρονικών και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στους οποίους η επιρροή του Πεκίνου είναι μεγάλη. Και γίνεται μεγαλύτερη αν υπολογιστεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του κοβαλτίου που παράγεται στο Κονγκό, αλλά και του αυστραλιανού λιθίου, υφίστανται επεξεργασία στην Κίνα, πριν εξαχθούν στην ΕΕ.

Με τα δεδομένα αυτά, η Τουρκία είναι καλά τοποθετημένη απέναντι στην ΕΕ. Μπορεί να εξαρτάται σε διάφορους τομείς από την ευρωπαϊκή τεχνογνωσία, αλλά και η ίδια έχει δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς εξάρτησης της ΕΕ από τις κρίσιμες πρώτες ύλες.