γράφει ο Βαγγέλης Χωραφάς
Ο πόλεμος στην Ουκρανία
παρουσιάζει τα ίδια στοιχεία χάους, όπως και όλοι οι πόλεμοι. Και
συνοδεύεται
από έναν πόλεμο προπαγάνδας, όπως όλοι οι σύγχρονοι πόλεμοι.
Σε όλες τις χώρες του κόσμου,
είτε έχουν έμμεση ανάμειξη στον πόλεμο, είτε όχι, η κοινή γνώμη διχάζεται, όπως
σε κάθε πόλεμο. Άλλοι υποστηρίζουν την Ουκρανία που δέχεται μια εισβολή και
άλλοι αιτιολογούν τη Ρωσία για την απόφαση της.
Από τα μέτωπα του πολέμου, οι
πληροφορίες είναι αντικρουόμενες και δεν μπορεί να επαληθευτούν άμεσα, εκεί
στηρίζεται εν μέρει και η προπαγάνδα. Εξάλλου, σε κάθε πόλεμο η αλήθεια
βρίσκεται μεταξύ των πρώτων θυμάτων.
Προπαγάνδα κι εξαπάτηση
Ο Σουν Τζου, ο Κινέζος
στρατιωτικός-λόγιος που πιθανότατα έγραψε το «Η Τέχνη του Πολέμου» γύρω στο 500
π.Χ., θεωρεί ότι κάθε πόλεμος βασίζεται στην εξαπάτηση και ότι, από όλους τους
τρόπους για να νικήσεις έναν εχθρό, το να τον ξεγελάσεις είναι ο πιο γρήγορος
και ο καλύτερος, αλλά και ο λιγότερο αιματηρός. Ο Καρλ φον Κλαούζεβιτς, ο
Πρώσος θεωρητικός του πολέμου, που έγραψε το «Περί του Πολέμου» κατά τη
διάρκεια της δεκαετίας του 1830, υποστηρίζει ότι, στον πόλεμο, σχεδόν όλες οι
πληροφορίες είναι αντιφατικές, ψευδείς ή και τα δύο. Ο Ναπολέων, από τους
μεγαλύτερους στρατιωτικούς ηγέτες στην ιστορία, προσθέτει ότι η κατανόηση της
σύγχυσης στον πόλεμο, είναι ένα έργο που είναι αντάξιο για ιδιοφυΐες, όπως ο
Ισαάκ Νεύτων.
Όλα αυτά ισχύουν και σήμερα,
εκτός από το γεγονός ότι οι πληροφορίες έχουν πολλαπλασιαστεί σε απίστευτο
βαθμό. Το ίδιο και η αντιφατικότητα τους. Τι μαθαίνουμε από την Ουκρανία;
Οι ρωσικές δυνάμεις λέγεται ότι
προελαύνουν σε όλα τα μέτωπα. Αλλά οι ουκρανικές δυνάμεις διεκδικούν συνεχείς
επιτυχίες στην επιβράδυνση των επιτιθέμενων ή ακόμα και στην αναχαίτιση τους,
με αποτέλεσμα να αντεπιτίθενται. Τώρα λέγεται ότι κάποιες πόλεις έχουν
αποκοπεί, αλλά άλλες πληροφορίες λένε ότι δεν ισχύει. Οι εφοδιοπομπές φαίνεται
να έχουν κολλήσει για μέρες, αλλά κανείς δεν ξέρει γιατί. Στους Ρώσους
τελειώνουν τα εφόδια, ή έχουν ακόμα σοβαρά αποθέματα. Οι Ρώσοι μέχρι στιγμής
έχουν δεσμεύσει μόνο τα τρία τέταρτα των δυνάμεών τους, ή ξεμένουν από
δυνάμεις. Η ρωσική αεροπορία λέγεται ότι είτε κυριαρχεί στους αιθέρες, άλλοι
λένε ότι δεν ισχύει, ωστόσο ο πρόεδρος Ζελένσκι συνεχίζει να ζητά τη Δύση να
επιβάλει μια ζώνη απαγόρευσης πτήσεων.
Και οι δύο πλευρές κατηγορούν την
άλλη για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου και παρέχουν στοιχεία για τα θύματα.
Παρέχουν επίσης στοιχεία για τις απώλειες, ο ένας του άλλου, έχοντας
εξολοθρεύσει δεκάδες χιλιάδες. Τίποτα από αυτά δεν είναι τεκμηριωμένο και
αξιόπιστο. Υπάρχουν αναλύσεις ότι οι κυρώσεις της Δύσης στη Ρωσία λειτουργούν,
ή είναι κάτι περισσότερο από μια προσωρινή αναστάτωση που μπορεί να
αντιμετωπιστεί με την κινεζική βοήθεια, όπως μας διαβεβαιώνουν άλλοι αναλυτές.
Οι Ρώσοι έχουν ξεμείνει από νεαρούς στρατιώτες, ή οι Ρώσοι κρατούν τις
εφεδρείες τους ανέπαφες. Ο Πούτιν κερδίζει σε όλα τα μέτωπα. Ο Πούτιν ξέρει ότι
έχει αρχίσει να χάνει και ψάχνει απεγνωσμένα μια διέξοδο. Ο Πούτιν είναι
άρρωστος. Ο Πούτιν είναι τρελός. Ο Πούτιν πρόκειται να καθαιρεθεί, αν και κανείς
δεν ξέρει από ποιον. Η Δύση έχει κερδίσει τον πόλεμο πολιτικά, πριν αρχίσει και
τα στρατιωτικά αποτελέσματα δεν παίζουν ρόλο. Ακούγονται τα πάντα.
Την εποχή των μέσων κοινωνικής
δικτύωσης, του διαδικτύου και της βελτίωσης των τηλεπικοινωνιών, εκατομμύρια
μηνύματα αποστέλλονται, υποκλέπτονται, καταγράφονται, αποκρυπτογραφούνται,
αποθηκεύονται και αναλύονται με κάθε δυνατό τρόπο, περιλαμβανομένης και της
τεχνητής νοημοσύνης. Ένα τσουνάμι λέξεων και εικόνων κατακλύζει τα πάντα.
Προσπαθώντας να αποδείξουν τους
ισχυρισμούς τους, και οι δύο πλευρές δημοσιεύουν αμέτρητες φωτογραφίες, κλιπ,
βίντεο κλπ. Σε αυτά πρέπει να προστεθούν και τα εκατομμύρια των εικόνων που
στέλνουν τα μέσα ενημέρωσης με δική τους πρωτοβουλία. Ωστόσο, τις περισσότερες
φορές είναι αδύνατο να πούμε ποιος πήρε αυτό το υλικό, πότε, πού, σε ποιο
πλαίσιο και για ποιο σκοπό. Δεν μπορούμε να το αξιολογήσουμε αξιόπιστα.
Και οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι
φορούν ίδιες στολές και χρησιμοποιούν ίδια οπλικά συστήματα, σε μεγάλο βαθμό.
Αυτό επιτείνει την σύγχυση και οι εικόνες δεν λένε, τις περισσότερες φορές, την
αλήθεια. Βλέπουμε ένα κατεστραμμένο όχημα, αλλά ποιος το κατέστρεψε είναι
αδύνατο να το διαπιστώσουμε, ιδίως αν σκόπιμα αποκρύπτονται στοιχεία της
ταυτότητας του. Βλέπουμε ένα κατεστραμμένο κτίριο. αλλά ποιος το κατέστρεψε και
γιατί, είναι αδύνατο να πούμε.
Ποιοι πείθονται
Όλη η ιστορία της εισβολής και οι
υποθέσεις της βασίζονται σε ένα αρθρωμένο σύστημα αφηγημάτων. Τα μέσα μαζικής
επικοινωνίας αναπαράγουν αυτά τα αφηγήματα, για να συγκρατούν ψηλά την ένταση.
Η διατήρηση της έντασης είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να κρατούν δεμένο το
ακροατήριο τους και να συντηρούν τις θεαματικότητες και τις ακροαματικότητες
τους.
Από την στιγμή που στον πόλεμο
της Ουκρανίας τα ακροατήρια είναι διασπασμένα μεταξύ Ουκρανών και Ρώσων, σε
κάθε ακροατήριο πρέπει να λεχθεί η ιστορία που του αρέσει. Εδώ βαδίζουμε με
βάση την αρχή της προπαγάνδας περί «ριζοσπαστικοποίησης των ήδη πεπεισμένων».
Οι μεν είναι ήδη πεπεισμένοι ότι ο Πούτιν είναι δικτάτορας, παρανοϊκός, τσάρος,
δεν τους αρέσει η δημοκρατία στη Ρωσία και ασπάζονται αξίες της Δύσης. Οι δε,
θεωρούν ότι ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ ευθύνεται για την περικύκλωση
της Ρωσίας και η Ουκρανία είναι ένα πιόνι της Δύσης. Οι υποστηρικτές των Ρώσων
και των Ουκρανών, μετά από κάθε επαφή τους με τα μίντια και τα ανάλογα
αφηγήματα τους, πείθονται ακόμα περισσότερο ότι έχουν δίκαιο.
Οι ειδικοί των ψυχολογικών
επιχειρήσεων και της προπαγάνδας, γνωρίζουν και κάτι άλλο. Την ψευδαίσθηση ότι
έχουμε πλήρη έλεγχο των ικανοτήτων μας, που σημαίνει ότι οι αισθήσεις μας μας
παρέχουν μια ρεαλιστική ιδέα του κόσμου γύρω μας. Αυτό όμως δεν ισχύει πάντα.
Το μυαλό των ανθρώπων επηρεάζεται από πολλά συναισθήματα. Επιπλέον, συχνά αυτό
που βλέπουμε δεν εξαρτάται από τις εισερχόμενες πληροφορίες αλλά από την
εκπαίδευση, από τις εμπειρίες, από την συγκρότηση της προσωπικότητας του
καθενός.
Το καθήκον κάθε επαγγελματία
σχεδιαστή ψυχολογικών επιχειρήσεων, είναι να εκμεταλλευτεί με συνεκτικό τρόπο,
τις ψευδαισθήσεις, τα αφηγήματα, τις εντάσεις που δημιουργούν οι πόλεμοι, τις
πληροφορίες που έρχονται από το μέτωπο και να διαμορφώσει μια στρατηγική που
αναπαράγει τα συμφέροντα της χώρας του. Όσο πιο πολύ περιχαρακώνονται τα
ακροατήρια, τόσο πιο εύκολο γίνεται το έργο του.
Όσοι θεωρούν ότι έχουν ισχυρές
απόψεις, χωρίς να έχουν ειδικές γνώσεις, πρέπει να προσέξουν. Μάλλον κάποιοι
ειδικοί, τις έχουν ήδη διαχειριστεί.
Αποτελέσματα
Μετά από ένα μήνα μπορούμε να
πούμε με βεβαιότητα ότι η Ρωσία υπέστη μια σημαντική ήττα σε επίπεδο
προπαγάνδας και ψυχολογικών επιχειρήσεων. Γιατί εδώ δεν είχε να αντιμετωπίσει
ουκρανικές δυνάμεις, αλλά το τεράστιο προπαγανδιστικό μηχανισμό της Δύσης. Στα
ακροατήρια της Δύσης η αντιρωσική προπαγάνδα σημείωσε σχεδόν πλήρη επιτυχία. Το
σημαντικότερο όμως είναι ότι οι επικοινωνιακές επιχειρήσεις συσπείρωσαν την
πλειοψηφία του πληθυσμού της Ουκρανίας πάνω σε μια πατριωτική γραμμή και
δημιούργησαν εχθρικό κλίμα για τα ρωσικά στρατεύματα. Μέχρι σήμερα η Μόσχα δεν
έχει φτάσει στο σημείο να σπάσει τη βούληση των Ουκρανών για αντίσταση.
Όμως, στο στρατιωτικό επίπεδο η
εικόνα είναι αντίστροφη. Η Ρωσία έχει επιτύχει τον πρώτο αντικειμενικό της
σκοπό (ΑΝΣΚ) με την κατάκτηση της νότιας παραλιακής ζώνης της Ουκρανίας. Από
εκεί και πέρα έχει διάφορες επιλογές για την συνέχεια.
Ο θάνατος της αλήθειας είναι
δεδομένος σε κάθε πόλεμο. Ωστόσο, κάθε πόλεμος παράγει πρώτα από όλα,
συγκεκριμένα στρατιωτικά αποτελέσματα, που με την σειρά τους δημιουργούν
πολιτικά δεδομένα.
Πως μπορεί να κατανοηθούν τα
στρατιωτικά αποτελέσματα, αποφεύγοντας-όσο είναι δυνατόν- την παραπληροφόρηση;
Διαβάζοντας τον χάρτη. Ο χάρτης καταγράφει αποτελέσματα, δυνατότητες και
προθέσεις.
Πως μπορεί να κατανοηθούν τα
πολιτικά δεδομένα και οι πολιτικές προθέσεις, πέρα από τους βερμπαλισμούς και
τις ρητορείες των πολιτικών; Follow the money and the interests.
