γράφει ο Βαγγέλης Χωραφάς
Από τον Αύγουστο, στα σύνορα της Λευκορωσίας με την Πολωνία, την Λιθουανία και την Λετονία, παρατηρείται μαζική μετακίνηση μεταναστών, τους οποίους η κυβέρνηση του Μινσκ ενθαρρύνει να περάσουν τα σύνορα. Η ΕΕ έχει ήδη κινητοποιηθεί, ενώ δεν αποκλείεται να υπάρξει και ενεργοποίηση του ΝΑΤΟ. Η Ελλάδα ως χώρα που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων του υβριδικού πολέμου μέσα από την εργαλειοποίηση των μεταναστευτικών ροών, θα επηρεαστεί σημαντικά από τις εξελίξεις και τις αποφάσεις που θα ληφθούν.
Η κινητοποίηση της ΕΕ
Πρόκειται για μια πολιτική εκμετάλλευση μεταναστών, για πολιτικούς λόγους, από τρίτες χώρες προς την ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής της 21-22 Οκτωβρίου 2021, στο άρθρο 19 ανακοίνωσε ότι «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν θα δεχθεί καμία απόπειρα τρίτων χωρών να εργαλειοποιήσουν τους μετανάστες για πολιτικούς σκοπούς. Καταδικάζει όλες τις υβριδικές επιθέσεις στα σύνορα της ΕΕ και θα αντιδράσει καταλλήλως».
Σήμερα η κατάσταση έχει χειροτερεύσει. Μερικές χιλιάδες άνθρωποι είναι εγκλωβισμένοι στα σύνορα με την Πολωνία, οι καιρικές συνθήκες επιδεινώνονται και υπήρξαν οι πρώτοι θάνατοι από το κρύο. Άλλοι ωθούνται από τις δυνάμεις ασφαλείας της Λευκορωσίας προς τα σύνορα με την Λιθουανία.
Το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ τάχθηκε στις 15 Νοεμβρίου κατά της υβριδικής επίθεσης στην ΕΕ, «Εξετάζουμε όλες τις πιθανές επιλογές για να σταματήσουμε το καθεστώς να μας στοχοποιεί και να στοχοποιεί τον ίδιο τον πληθυσμό του, και συμφωνήσαμε να επεκτείνουμε το πεδίο εφαρμογής του καθεστώτος κυρώσεων για τη Λευκορωσία. Από εδώ και στο εξής θα είμαστε σε θέση να τιμωρήσουμε περισσότερα άτομα για δραστηριότητές τους που σχετίζονται με τη διοργάνωση αυτής της αεροπορικής μεταφοράς ανθρώπων από διάφορες χώρες προς τη Λευκορωσία και από εκεί προς τα σύνορα της ΕΕ. Συμφωνήσαμε επίσης για την έγκριση της 5ης δέσμης κυρώσεων, η οποία θα οριστικοποιηθεί τις προσεχείς ημέρες».
Οι πιέσεις προς το Μινσκ δεν φαίνεται να είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα και η πίεση επί των ευρωπαϊκών συνόρων διευρύνθηκε με την αύξηση των μεταναστευτικών ροών.
Με την σειρά της, η Κομισιόν η οποία πιέζει την Πολωνία να δεχτεί την βοήθεια της Frontex, την οποία η Βαρσοβία αρνείται σε αντιδιαστολή με την Λιθουανία, βρίσκεται η ίδια υπό πίεση γιατί αρνείται να δεχτεί την χρηματοδότηση έργων ενίσχυσης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ.
Η ενεργοποίηση του ΝΑΤΟ
Η υπάρχουσα κατάσταση και το ενδεχόμενο ότι μπορεί να υπάρξουν τυχαία γεγονότα με απρόβλεπτες εξελίξεις, μπορεί να οδηγήσει σε εμπλοκή του ΝΑΤΟ. Ο Πολωνός πρωθυπουργός δήλωσε ότι η κυβέρνηση του μελετά, μαζί με την Λιθουανία και την Λετονία, να ενεργοποιήσουν το άρθρο 4 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με το Άρθρο 4 «Τα Συμβαλλόμενα Μέρη θέλουσι συσκέπτεσθαι από κοινού οσάκις κατά την γνώμην οιουδήποτε εξ αυτών απειλείται η εδαφική ακεραιότης ή πολιτική ανεξαρτησία ή ασφάλεια ενός οιουδήποτε των Μερών».
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν δήλωσε προ ημερών ότι, οι κινήσεις της Λευκορωσίας απειλούν την περιφερειακή σταθερότητα και στοχεύουν στην απόσπαση της προσοχής της διεθνούς κοινής γνώμης από τις κινήσεις των ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία. Η Μόσχα αρνήθηκε αυτή την σύνδεση και ο Βλαντιμίρ Πούτιν προθυμοποιήθηκε να διαμεσολαβήσει στον Λουκατσένκο.
Το ερώτημα είναι αν συντρέχουν οι προϋποθέσεις ενεργοποίησης του Άρθρου 4 σε αυτή την περίπτωση. Οι ερμηνείες του Άρθρου 4 συνδέονται με το Στρατηγικό Δόγμα του ΝΑΤΟ. Μετά την κατάρρευση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού το Στρατηγικό Δόγμα του ΝΑΤΟ έχει αλλάξει τρεις φορές.
Στο Στρατηγικό Δόγμα του 1991 αναφέρεται ότι με βάση το Άρθρο 4, η Συμμαχία πρέπει να λειτουργεί ως ένα διατλαντικό forum για τις διαβουλεύσεις των Μερών σε θέματα που αφορούν τα ζωτικά τους συμφέροντα, περιλαμβανομένων και των εξελίξεων που δημιουργούν κινδύνους για την ασφάλεια των Μερών. Διευκρινίζει επίσης ότι το ΝΑΤΟ αναλαμβάνει επιχειρήσεις πρόληψης συγκρούσεων και διαχείρισης κρίσεων που δεν περιλαμβάνονται στο Άρθρο 5.
Στο Στρατηγικό Δόγμα του 1999, διατηρούνται οι πρόνοιες του 1991 και προστίθενται και κίνδυνοι ευρύτερης φύσης, περιλαμβανομένων της τρομοκρατίας, του σαμποτάζ, του οργανωμένου εγκλήματος και της διακοπής των ροών κρίσιμων πόρων. Η μαζική μετανάστευση που προκαλείται από ένοπλες συγκρούσεις μπορεί να επηρεάσει την σταθερότητα και την ασφάλεια της Συμμαχίας και μπορεί να ενεργοποιήσει την διαβούλευση που προβλέπει το Άρθρο 4.
Με το Στρατηγικό Δόγμα του 2010, που βρίσκεται ακόμα σε ισχύ, το Άρθρο 4 εξελίχθηκε περισσότερο. Τώρα το Άρθρο 4 ενεργοποιείται σε οποιοδήποτε θέμα ασφάλειας των Μερών για ανταλλαγή πληροφοριών και γνωμών και όπου χρειαστεί, στην διαμόρφωση κοινών προσεγγίσεων.
Τον 21ο αιώνα, η Τουρκία έχει ζητήσει την ενεργοποίηση του Άρθρου 4, τέσσερις φορές. Την πρώτη φορά το 2003, καθώς οι ΗΠΑ προετοιμάζονταν για την εισβολή στο Ιράκ, η Τουρκία ζήτησε την ενεργοποίηση του Άρθρου 4. Το Βορειοατλαντικό Συμβούλιο παρέπεμψε την υπόθεση στην Επιτροπή Αμυντικού Σχεδιασμού του ΝΑΤΟ, η οποία πήρε μέτρα υποστήριξης της Τουρκίας. Η Τουρκία ζήτησε ενεργοποίηση του Άρθρου 4 τον Ιούνιο και τον Οκτώβριο 2012 για γεγονότα στον πόλεμο της Συρίας. Την τελευταία φορά που το ζήτησε, τον Φεβρουάριο του 2020 και πάλι για την Συρία, το αίτημα της εξετάστηκε σε επίπεδο πρεσβευτών του ΝΑΤΟ.
Τον Μάρτιο 2014, η Πολωνία, η Λιθουανία και η Λετονία ζήτησαν ενεργοποίηση του Άρθρου 4 για τις επιπλοκές που επέφερε η κρίση στην Κριμαία. Τότε το ΝΑΤΟ προχώρησε στην ακύρωση όλων των μορφών στρατιωτικής και πολιτικής συνεργασίας με την Μόσχα.
Οι επόμενες κινήσεις
Εκτιμάται ότι το ΝΑΤΟ θα ασχοληθεί με το θέμα των μεταναστών στην Λευκορωσία και στα σύνορα της ΕΕ, στην επόμενη σύνοδο υπουργών, στις αρχές Δεκεμβρίου. Για την Ελλάδα έχει σημασία ο τρόπος αντιμετώπισης του υβριδικού πολέμου της Λευκορωσίας. Το λεπτό σημείο είναι αν θα θεωρηθεί η χρησιμοποίηση των μεταναστών ως όπλο-με την τεχνική σημασία του όρου και όχι με την ευρύτερη πολιτική-αποσταθεροποίησης της Πολωνίας και των άλλων χωρών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Έχει επίσης σημασία ότι ο υβριδικός πόλεμος της Τουρκίας διεξάγεται από μια χώρα μέλος του ΝΑΤΟ και το τελευταίο θεωρεί ότι οι «αντιπαραθέσεις»-όπως τις εννοεί-μεταξύ δύο μελών της Συμμαχίας πρέπει να λύνονται στους κόλπους του, χωρίς επίκληση των άρθρων της Συνθήκης.
Οι αποφάσεις του θα εξαρτηθούν, εν μέρει και από την επιτυχία ή όχι των μέτρων που έχει λάβει ήδη η ΕΕ.
Η ΕΕ απειλεί να διακόψει την οικονομική βοήθεια προς το Ιράκ και τον Λίβανο, αν δεν σταματήσουν τις απευθείας πτήσεις από την Βαγδάτη και την Βηρυτό προς το Μινσκ. Έχει αποφασίσει να επιβάλλει κυρώσεις σε ιρλανδικές αεροπορικές εταιρείες σε περίπτωση που θα συνεχίσουν την ενοικίαση αεροσκαφών στην λευκορωσική εταιρεία Belavia, ενώ έχει ανακοινώσει την απαγόρευση πτήσεων σε όλο τον εναέριο χώρο της Ευρώπης, σε εταιρείες όπως η Aeroflot και η Turkish Airlines, αν χρειαστεί.
Πέραν των ανθρωπιστικών προβλημάτων που διαμορφώνονται από τις προσφυγικές κρίσεις σε διάφορα σύνορα της ΕΕ, είναι εμφανές ότι έχουμε εισέλθει σε μια νέα φάση εξέλιξης των υβριδικών επιθέσεων. Οι υβριδικές επιθέσεις δεν δοκιμάζουν πλέον τις αντοχές μεμονωμένων κρατών, αλλά θέλουν να εκμεταλλευτούν και τα σημεία τρωτότητας που ανιχνεύονται σε συλλογικούς οργανισμούς, όπως η ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Η αποτελεσματικότητα των απαντήσεων που θα υπάρξουν θα καθορίσει και το επόμενο στάδιο του υβριδικού πολέμου, που και αυτός θα πρέπει να αναπροσαρμοστεί.
